Klassik universitet darsligi o'zbekiston Milliy universitetining 100 yilligiga bag’ishlanadi

 
11.4.2. Masofaviy materiallarni qayta ishlash asosida o‘rganilayotgan 
hududda cho‘llanish jarayonining monitoringi 
 
Cho‘llanish  monitoringi
  –  bu,  tabiiy  tizimlar  va  xo‘jalik 
maqsadlarida  foydalaniluvchi  er  maydonlarining  ekologik  holatini, 
jumladan  er  maydonlarini  tanazzulga  olib  keluvchi  jarayonlarni  aniqlash 
va  ehtimolligi  mavjud  bo‘lgan  ekologik  zarar  qiymatini  baholash 
hisoblanadi.  Bunda  er  maydonlarining  monitoringi  o‘z  tarkibiga  er 
maydonlari,  jumladan  tuproqlar  va  o‘simliklar  qoplamining  holatini 
kuzatish  va  baholashni  qamrab  oladi.  Tabiiy  muhitning  tanazzulga 
uchrashini  maqsadli  tarzda  kuzatib  borishni  kuchaytirish,  agroekologik 
hududlashtirish  va  davriy  tavsifda  kartografik  tahlillarni  amalga  oshirish 
asosida,  cho‘llanish  o‘choqlarini  aniqlash  va  baholash,  tabiatdan 
foydalanishning ekologik me’yorlariga amal qilishni nazorat qilish tavsiya 
qilinadi.  
Cho‘llanish 
monitoringining  konseptual 
asoslari 
quyidagi 
ko‘rinishga ega hisoblanadi: 

 
Tuproqlarning tanazzulga uchrashini baholash bo‘yicha maqsadi 
kuzatishlar tizimi; 

---

 
180 

 
Cho‘llanish  turlari  va  ta’sir  ko‘rsatuvchi  omillarni  aniqlashda 
ularning  umumiy  yig‘indi  ta’siri  hisobga  olinadi  va  cho‘llanish 
darajasining integral ko‘rsatkichi baholanadi; 

 
Cho‘llanishning aniq masalalarini hal qilish bo‘yicha majmuaviy 
vazifalarning mahalliy darajada dolzarbligiga aniqlik kiritiladi va bu holat 
ekomonitoringning tizim xosil qiluvchi tarkibiy elementi hisoblanadi; 
Tadqiqotlar  davomida  monitoringning  asos  sifatidagi  tarkibiy 
elementi  sifatida  elektron  xaritalar,  dasturiy  ta’minot  va  axborotlarini 
kartografik qayta ishlash modellaridan tashkil topgan geografik axborotlar 
tizimlari (GAT) xizmat qiladi, jumladan: 

 
Er  resurlari:  ya’ni,  tuproq  qoplami,  o‘simliklar  qoplami  va  turli 
xil darajada ekologik tizimlarning holatini kuzatish; 

 
Turli  xil  tuproq  turlarini  (tuproq  tiplari  va  kenja  tiplar),  qishloq 
xo‘jaligi  maqsadlarida  foydalaniluvchi  er  maydonlarini  (qo‘riq  erlar, 
sug‘oriladigan erlar) hisobga olish. 
Amalga  oshirilgan  tahlillar  natijalarida  tadqiqot  olib  borilgan 
hududda  keskin  ifodalangan,  cho‘llanishning  asosiy  sabablari  tahlili 
keltirilgan: 

 
Suv  tanqisligi
  –  qishloq  xo‘jaligi  ekinlari  va  boshqa  turdagi 
o‘simliklar  turlarining  me’yoriy  o‘sishi  va  rivojlanishi  uchun  biologik 
ehtiyojini qondirish, Shuningdek ekologik jarayonlarning barqaror holatda 
rivojlanishi  bo‘yicha  atrof–muhit  talablari  uchun  talab  qilinuvchi  suv 
resurslarining etishmasligi; 

 
Qurg‘oqchilik 
–  yil  davomida  havo  harorati  yuqori  bo‘lishi 
sharoitida uzoq vaqt yog‘ingarchilik yog‘masligi; 
