IV. Agro-ekologik guruh
- kuchli darajada eroziyaga uchrash havfi
mavjud bo‘lgan er maydonlari bo‘lib, odatda bu uchastkalarning asosiy
qismi kuchli eroziyaga uchragan tuproqlardan tashkil topgan. Tuproq relef
sharoitlari bo‘yicha bu agro-ekologik guruh tarkibiga kiritiluvchi hududlar
sezilarli darajada turli xillikka egaligi bilan tavsiflanadi, biroq ularni bitta
umumiy belgi birlashtirib utradi - ya’ni, yonbag‘irlarning nishablik
darajasi juda tik holatda bo‘lib, o‘rtacha 25ºni tashkil qiladi (bu er
maydonlarining umumiy ulushi 46%ni, ya’ni 773 gektarni tashkil qiladi),
Shuningdek bu tuproq qatlamlari insolizatsiyaga uchrash darajasi yuqori
hisoblanadi. Bu agro-ekologik guruh tarkibiga quyosh nuri yaxshi tushib
turuvchi va shamolning ta’siri kuchli bo‘lgan ekspozitsiyalar, jumladan -
janubiy, janubiy-sharqiy, janubiy-g‘arbiy yonbag‘irlar hududlari kiritiladi
(bu hududlarning qiymati 18%ni, ya’ni umumiy hududning 296 gektar
qismini tashkil qiladi). Bu hududlar nisbatan eroziyaga kuchli darajada
uchraganligi bilan ajralib turadi va qor qoplami kamligi, qurg‘oqchil
sharoitga egaligi va namsevar ekin turlarini etishtirish uchun nisbatan
qulayligi bilan tavsiflanadi. Bu agro-ekologik guruh tarkibiga kiritiluvchi
er maydonlari er yuzasi bo‘ylab suv oqimlarining boshqarilishini,
tuproqlarning unumdorlik darajasini oshirishni, qor qoplamning nisbatan
uzoqroq saqlanishini ta’minlash va umumiy holatda suv rejimini
yaxshilash chora-tadbirlarini amalga oshirishni talab qiladi. Quyosh nuri
yaxshi tushib turuvchi yonbag‘irlar hududlarida yassi va jar xosil qiluvchi
eroziya ustunlik qiladi. YUvilish davomida tarkibida mayda toshlar va
tuproq zarrachalari yonbag‘irlarning o‘rta qismida to‘planib qoladi, bu
sohada nisbatan qalin (2-3 metrgacha) yuvilgan tuproqlar qatlami
shakllanadi. SHu sababli, quyosh nuri yaxshi tushuvchi yonbag‘irlarda
tarqalgan tuproqlar qatlami yuvilgan yoki yuvilmagan tavsifga ega
bo‘lishi qayd qilinadi, ehtimol yonbag‘irlarning o‘rta qismlarida
yig‘iluvchi tuproq qatlamlarini dinamik muvozanat holatida bo‘lgan,
loyli-kemirchakli tranzit tuproqlar sifatida qayd qilish o‘rinli hisoblanishi
mumkin. YUza qatlamda mayda donador tuproq zarrachalari yig‘iladi va
tuproq qatlami yuzasida o‘ziga xos tangachasimon qoplama xosil qiladi,
shu bilan bir vaqtda tuproq qatlamining boshqa bir qismi dellyuvial oqim
ta’sirida yonbag‘irlarning quyi qismiga tomon yuviladi va bu joyda
yuvilgan tuproqlar qatlamlarini shakllantiradi. Bu tuproqlar qatlamlari
tarkibida gumus miqdori 1,5-3% ni tashkil qiladi (bu tavsifga ega
tuproqlar tarqalgan er maydonlarining qiymati 7% ni, ya’ni umumiy
tadqiqot ishlari olib borilgan hududning 119 gektar maydonini egallaydi).
175
Do'stlaringiz bilan baham: |