Klassik universitet darsligi o'zbekiston Milliy universitetining 100 yilligiga bag’ishlanadi

Vektor  modellarda topologiya
. Vektor modellarning asosiy ikkita 
turi  mavjud hisoblanadi:  ya’ni, 
topologik
  va 
topologik  bo‘lmagan
 
vektor 
modellar
.  
Topologik bo‘lmagan vektor model
 - bu makonga oid ma’lumotlarni 
faqat  ob’ektlarning  geometriyasini  tavsiflash  orqali  aks  ettirish 
hisoblanadi (sheyp-fayllar).  
Topologik  model
  -  bu  makonga  oid  ma’lumotlarni  ob’ektlarning 
geometriyasini va Shuningdek, ularning o‘zaro aloqadorliklarini (ArcInfo 
qoplamlari,  geo-ma’lumotlar  bazalari)  ham  hisobga  oluvchi  shaklda 
ifodalash  hisoblanadi.  Kartografiyada  tamoyil  jihatidan  topologik 
makonlar  ustida  ish  olib  boriladi  va  ushbu  holatni  aylanib  o‘tishning 
nafaqat  hech  qanday  zarurati,  balki  iloji  ham  mavjud  emas.  Boshqacha 
aytganda,  xaritada  tasvirlar  tamoyil  jihatidan  topologik  tavsifga  ega 
hisoblanadi.  Bu  holat  topologik  bo‘lmagan  modellarga  nisbatan  ushbu 
vaziyatda  topologik  modellarning  qo‘llanilishi  nisbatan  yuqori 
samaradorlikka  egaligini  belgilab  beradi.  Aynan,  topologik  modellar 
navbatdagi bosqichda geografik tahlillarni nisbatan talab qilingan darajada 
batafsil amalga oshirishni ta’minlaydi. Ma’lumotlarning topologik vektor 
tavsifda  ifodalanishi  topologik  bo‘lmagan  tavsifga  ifodalanishidan  farq 
qilib,  ob’ektlarning  koordinatalarini  o‘zgartirmasdan  turib,  ushbu 
ob’ektlarning  makonga  oid  o‘zaro  aloqadorlik  bog‘lanishlari  ro‘yxatini 
tugallangan shaklda xosil qilish imkonini beradi.  
Topologik  bo‘lmagan  modellar  uchun  ham  makonga  oid  o‘zaro 
aloqadorlik  bog‘lanishlari  o‘rnatilishi  mumkin,  biroq  buning  uchun  har 
safar  ob’ektlar  koordinatalari  ustida  tegishli  hisoblashlarni  amalga 
oshirish  talab  qilinadi.  Topologik  modellarda  o‘zaro  aloqadorlik  tipidagi 
bog‘lanishlar topologiyani tuzib chiqishda bir marta hisoblab chiqiladi va 
kodlanadi,  keyin  atributlar  ko‘rinishida  saqlanadi.  Topologiyani  tuzib 
chiqish  jarayoni  ko‘pgina  GAT  texnologiyalar  tarkibida  ma’lumotlarni 
alohida  qismlar  bo‘yicha  qarab  chiqish  davomida  ko‘proq  darajada 
avtomatik  tarzda  bajariladi.  Topologik  modellar  ustida  ish  bajarish 
sharoitida  amalga  oshirilishi  talab  qilinuvchi  ishlar  ketma-ketligi  -    bu 
topologiyani tuzib chiqish uchun geometrik ma’lumotlarni tayyorlashdan 
tashkil  topadi.  Bu  jarayon  ma’lumotlarning  o‘rtacha  murakkablik 
darajasiga  ega  bo‘lishi  sharoitida  avtomatik  tarzda  bajarilishi  mumkin 
emas va faqat odatda, sezilarli darajada qo‘shimcha mehnat sarfi asosida 
bajarilishi  qayd  qilinadi.  Shunday  qilib,  tizim  tarkibida  saqlanuvchi  va 

---

 
98 
topologiyani  tuzib  chiqish  ishlarida  ishlatish  imkoniyatlari  qarab 
chiqilmagan  ma’lumotlar  boshqa  GAT  tarkibida  sof  holatda  avtomatik 
tarzda  funksiya  bajaruvchi  algoritmlar  asosida  topologik  ma’lumotlarga 
qayta o‘zgartirilishi ishonchli darajada bajarilishi mumkin emas.