Klassik universitet darsligi o'zbekiston Milliy universitetining 100 yilligiga bag’ishlanadi

IV. Agro-ekologik guruh
 - kuchli darajada eroziyaga uchrash havfi 
mavjud  bo‘lgan  er  maydonlari  bo‘lib,  odatda  bu  uchastkalarning  asosiy 
qismi kuchli eroziyaga uchragan tuproqlardan tashkil topgan. Tuproq relef 
sharoitlari bo‘yicha bu agro-ekologik guruh tarkibiga kiritiluvchi hududlar 
sezilarli darajada turli xillikka egaligi bilan tavsiflanadi, biroq ularni bitta 
umumiy  belgi  birlashtirib  utradi  -  ya’ni,  yonbag‘irlarning  nishablik 
darajasi  juda  tik  holatda  bo‘lib,  o‘rtacha  25ºni  tashkil  qiladi  (bu  er 
maydonlarining umumiy ulushi 46%ni, ya’ni 773 gektarni tashkil qiladi), 
Shuningdek  bu  tuproq  qatlamlari  insolizatsiyaga  uchrash  darajasi  yuqori 
hisoblanadi.  Bu  agro-ekologik  guruh  tarkibiga  quyosh  nuri  yaxshi  tushib 
turuvchi va shamolning ta’siri kuchli bo‘lgan ekspozitsiyalar, jumladan  - 
janubiy, janubiy-sharqiy, janubiy-g‘arbiy yonbag‘irlar hududlari kiritiladi 
(bu  hududlarning  qiymati  18%ni,  ya’ni  umumiy  hududning  296  gektar 
qismini  tashkil  qiladi).  Bu  hududlar  nisbatan  eroziyaga  kuchli  darajada 
uchraganligi  bilan  ajralib  turadi  va  qor  qoplami  kamligi,  qurg‘oqchil 
sharoitga  egaligi  va  namsevar  ekin  turlarini  etishtirish  uchun  nisbatan 
qulayligi bilan tavsiflanadi. Bu agro-ekologik guruh tarkibiga kiritiluvchi 
er  maydonlari  er  yuzasi  bo‘ylab  suv  oqimlarining  boshqarilishini, 
tuproqlarning  unumdorlik  darajasini  oshirishni,  qor  qoplamning  nisbatan 
uzoqroq  saqlanishini  ta’minlash  va  umumiy  holatda  suv  rejimini 
yaxshilash  chora-tadbirlarini  amalga  oshirishni  talab  qiladi.  Quyosh  nuri 
yaxshi tushib turuvchi yonbag‘irlar hududlarida yassi va jar xosil qiluvchi 
eroziya  ustunlik  qiladi.  YUvilish  davomida  tarkibida  mayda  toshlar  va 
tuproq  zarrachalari  yonbag‘irlarning  o‘rta  qismida  to‘planib  qoladi,  bu 
sohada  nisbatan  qalin  (2-3  metrgacha)  yuvilgan  tuproqlar  qatlami 
shakllanadi.  SHu  sababli,  quyosh  nuri  yaxshi  tushuvchi  yonbag‘irlarda 
tarqalgan  tuproqlar  qatlami  yuvilgan  yoki  yuvilmagan  tavsifga  ega 
bo‘lishi  qayd  qilinadi,  ehtimol  yonbag‘irlarning  o‘rta  qismlarida 
yig‘iluvchi  tuproq  qatlamlarini  dinamik  muvozanat  holatida  bo‘lgan, 
loyli-kemirchakli tranzit tuproqlar sifatida qayd qilish o‘rinli hisoblanishi 
mumkin. YUza qatlamda mayda donador tuproq zarrachalari yig‘iladi va 
tuproq  qatlami  yuzasida  o‘ziga  xos  tangachasimon  qoplama  xosil  qiladi, 
shu bilan bir vaqtda tuproq qatlamining boshqa bir qismi dellyuvial oqim 
ta’sirida  yonbag‘irlarning  quyi  qismiga  tomon  yuviladi  va  bu  joyda 
yuvilgan  tuproqlar  qatlamlarini  shakllantiradi.  Bu  tuproqlar  qatlamlari 
tarkibida  gumus  miqdori  1,5-3%  ni  tashkil  qiladi  (bu  tavsifga  ega 
tuproqlar  tarqalgan  er  maydonlarining  qiymati  7%  ni,  ya’ni  umumiy 
tadqiqot ishlari olib borilgan hududning 119 gektar maydonini egallaydi).  
 

---

 
175