Klassik universitet darsligi o'zbekiston Milliy universitetining 100 yilligiga bag’ishlanadi

II. Agro-ekologik guruh
 - kuchsiz eroziyaga uchrash havfi mavjud 
bo‘lgan,  yonbag‘irlarning  soya  tushuvchi  va  ko‘proq  darajada  shamol 
ta’siri ostida bo‘luvchi ekspozitsiyalaridan tashkil topgan bo‘lib, shimoliy 
va shimoliy-g‘arbiy ekspozitsiyalarni o‘z ichiga oladi (bu guruh tarkibiga 
kiruvchi er maydonlarining miqdori 20%ni tashkil qiladi, ya’ni umumiy er 
maydonlarining  348  gektarini  tashkil  qiladi),  bu  guruh  tarkibiga 
kiritiluvchi  yonbag‘irlarning  nishablik  qiymati  10ºgacha  bo‘lgan 
sohalarda  tarqalgan  tuproqlar  nisbatan  eroziyaga  kamroq  darajada 
uchraganligi  bilan  tavsiflanadi  (bu  tavsifga  ega  tuproqlar  tarqalgan  er 
maydonlari 5% ni, ya’ni umumiy maydonlar tarkibida 84 gektarni tashkil 
qiladi).  Bu  agro-ekologik  guruh  hududlari  qor  qoplamining  ko‘p  bo‘lishi 
va  tuproq  qatlamining  nisbatan  namlik  darajasi  yuqoriligi  bilan  ajralib 
turadi.  Shuningdek,  tuproq  yuza  qatlamlarida  suv  oqimlarini  doimiy 
ravishda  boshqarishni  va  tuproqlarning  eroziyaga  uchrash  havfi  bilan 
kurash  olib  borishni  talab  qiladi,  o‘z  bilan  birgalikda  bu  er  maydonlari 
tuproq  tarkibini  namlantirish  bilan  bog‘liq  chora-tadbirlarga  nisbatan 

---

 
173 
ehtiyoj  darajasi  past  bo‘lib,  o‘z  navbatida  namsevar  ekin  turlarini 
etishtirish  uchun  qulay  hisoblanadi.  Soya  tushish  darajasi yuqori  bo‘lgan 
yonbag‘irlar ekspozitsiyalarida tarqalgan tuproqlar qatlamlari yuzasi dasht 
o‘tloqzorlari uchun xos bo‘lgan, qalin o‘simliklar qoplamiga egaligi bilan 
tavsiflanadi  va  bu  tuproqlar  qatlami  yuzasida  chim  qatlamining  qalinligi 
4-8  sm  ni  tashkil  qiladi,  o‘z  navbatida  chim  qatlami  tuproqning  yuza 
qatlamlarini yuvilib ketishdan saqlaydi. Bu agro-ekologik guruh tarkibiga 
kiritiluvchi  tuproqlarning  yangilanishi  yuqorida  joylashgan  tuproq 
gorizontlari  qatlamlarining  ko‘chishi  hisobiga  amalga  oshadi.  Bunda 
ko‘chish-siljish  jarayoni  etarlicha  darajada  juda  sekin  amalga  oshishi 
mumkin - ya’ni, bir necha o‘n yillar, yuz yillar davomida amalga oshirish 
tahmin qilinadi, Shuningdek qisqa vaqt davomiyligida ham ko‘chish qayd 
qilinishi  mumkin,  masalan  o‘pirilish,  ko‘chkilar  shaklidagi  tuproq 
qoplamining siljishlari  birdaniga  yuz  berishi ham  mumkin  va  bu holatlar 
soya  ekpozitsiyasiga  ega  bo‘lgan  yonbag‘irlarda  tuproqning  shakllanish 
jarayonlar  umumiy  holatda  o‘ziga  xos  tavsiflarga  egaligini  belgilab 
beradi.  Bu  guruh  tarkibiga  kiritiluvchi  tuproqlar  qatlamining  tarkibi 
nisbatan  gumusga  boy  bo‘lib,  uning  miqdori  4,5-6%  gacha  etadi  (bu  er 
maydonlarining  umumiy  hududga  nisbatan  ulushi  24%  ni,  ya’ni  408 
gektarni tashkil qiladi).