|
Reja: - Sun’iy tolalar va ularning olinishi (asosiy xom ashyosi, kimyoviy jarayon, tola hosil qilish bosqichlari, tayyorlanadigan gazlama turlari)
- Turkumlanishi va tarkibi, xossalari.
- Viskoza, atsetat, shtapel, lavsan, nitron, kapron tolalarining olinishi va xossalari.
Ximiyaviy tolalar - sun’iy
- sintetik
xillarga bо‘linadi. So’n’iy tolalar ishlab chiqarishda xom ashye sifatida yegoch tsyellyo’lozasi, paxta chikindilari, shisha, myetallar va boshqalar, Sintyetik tolalar ishlab chiqarishda esa gazlar xamda toshko’mir va nyeftni qayta ishlash mahsulotlari ishlatiladi . Sun’iy tola olish mumkinligi haqidagi dastlabki fikrni birinchi bо‘lib XVII asrda ingliz olimi R.Guk aytgan. Lekin faqat XIX asrdagina sanoatda sun’iy ipak olingan. - Sun’iy tola olish mumkinligi haqidagi dastlabki fikrni birinchi bо‘lib XVII asrda ingliz olimi R.Guk aytgan. Lekin faqat XIX asrdagina sanoatda sun’iy ipak olingan.
Sellyuloza tolalar ichida eng oldin (1890 yilda) nitrat ipak, sо‘ngra mis-ammiak va viskoza ipak olingan. Birinchi jahon urushi oxirida atsetat ipak olingan. Rossiyada viskoza ipak ishlab chiqaradigan birinchi zavod qurilgan. 1913 yilda bu zavodda 136 t viskoza tola ishlab chiqarilgan. Hozirgi vaqtda ximiyaviy tolalar ishlab chiqarish ximiya sanoatining yirik tarmog‘iga aylandi. Barcha tо‘qimachilik tolalarining 30% ximiya zavodlarida sun’iy yо‘l bilan olinadi. Ximiyaviy tolalar junga qaraganda uch marta kо‘p, tabiiy ipakka qaraganda 100 marta kо‘p ishlatiladi. Mamlakatimiz xal, xо‘jaligini rivojlantirishga muvofiq ximiyaviy tola va iplar aynimaydigan buyoq bо‘lganligi bois ximiyaviy materiallardan foydalanish kengaytiriladi. - Hozirgi vaqtda ximiyaviy tolalar ishlab chiqarish ximiya sanoatining yirik tarmog‘iga aylandi. Barcha tо‘qimachilik tolalarining 30% ximiya zavodlarida sun’iy yо‘l bilan olinadi. Ximiyaviy tolalar junga qaraganda uch marta kо‘p, tabiiy ipakka qaraganda 100 marta kо‘p ishlatiladi. Mamlakatimiz xal, xо‘jaligini rivojlantirishga muvofiq ximiyaviy tola va iplar aynimaydigan buyoq bо‘lganligi bois ximiyaviy materiallardan foydalanish kengaytiriladi.
Sintetik tolalar - Tabiiy va sun’iy materiallarni murakkab kimyoviy va mexanik usullarda ishlab chiqarilgan tolalarni kimyoviy tolalar deyiladi. Tabiiy materiallardan olingan tolalar sun’iy toladir. Sintetik materiallardan olinganlari sintetik tolalar deyiladi. Tabiiy materiallardan olingan sun’iy ipak va shisha tolalar eng kо‘p ishlatiladi. Sintetik tolalarning eng kо‘p ishlatiladiganlari kapron, anid, lavsan, nitron, xlorin va boshqalardan iboratdir.
Kimyoviy tolalar shtapel tola kо‘rinishida olinadi. Shtapel tolalardan keyinchalik jun yoki paxta aralashtirib, shuningdek, hech narsa aralashtirmay sof holda ip yigiriladi. Shtapel tolalarni turli maqsadlarda ishlatish mumkin. Shtapel oddiy toladir. Shu sababli shtapel keng miqyosda ishlatiladi. - Kimyoviy tolalar shtapel tola kо‘rinishida olinadi. Shtapel tolalardan keyinchalik jun yoki paxta aralashtirib, shuningdek, hech narsa aralashtirmay sof holda ip yigiriladi. Shtapel tolalarni turli maqsadlarda ishlatish mumkin. Shtapel oddiy toladir. Shu sababli shtapel keng miqyosda ishlatiladi.
Sintetik tolalarning asosiy xom ashyosi - Sintetik tolalarning asosiy xom ashyosi
- Toshkumir
- neft
- gazni
qayta ishlab olingan mahsulotlar, jumladan, fenol, akril kislotasi, etilen va boshqalardir. Bu mahsulotlarni murakkab usulda qayta ishlab yuqori molekulyar moddalar polimerlar va ularning eritmasidan tolalar olinadi. Sintetik tolalar kimyoviy ta’sirlarga chidamli va mexanik pishiq bо‘ladi. U tabiiy ipakdan 2 barobar pishiq. Bu tolalar yengil va yuqori xaroratga chidamli. Masalan, kapron 215°, nitron 240°, lavsan 250° da eriydi. Lekin xlorin tolasi bundan mustasno. U 60-90°S xaroratda yumshaydi. Bu tolalarning kamchiligi ham bor. Ular nam tortmaydi, о‘zidan havo о‘tkazmaydi. - Sintetik tolalar kimyoviy ta’sirlarga chidamli va mexanik pishiq bо‘ladi. U tabiiy ipakdan 2 barobar pishiq. Bu tolalar yengil va yuqori xaroratga chidamli. Masalan, kapron 215°, nitron 240°, lavsan 250° da eriydi. Lekin xlorin tolasi bundan mustasno. U 60-90°S xaroratda yumshaydi. Bu tolalarning kamchiligi ham bor. Ular nam tortmaydi, о‘zidan havo о‘tkazmaydi.
- Lavsan va nitron elastik, ya’ni egiluvchanligi sababli unga boshqa xil tolalarni, paxta yoki zig‘irni aralashtirib material tayyorlash mumkin. Sintetik tolalar qanday polimerdan tayyorlanishiga qarab gruppalarga bо‘linadi.
Многие путают искусственные и синтетические волокна - Синтетические волокна имеют химический состав, подобный которому не встретить среди природных материалов. Другое дело искусственные волокна.
- Искусственные волокна получают из полимеров, встречающихся в природе в готовом виде (целлюлоза, белки). Например, вискоза, это та же целлюлоза, что и в хлопке. Только вискозу прядут из древесных волокон. Чтобы получить из "дров" мягкие нити, необходимы разные химические процессы.
Do'stlaringiz bilan baham: |
