shozz, ohod hadislar;
II. Isnodning tabiatiga ko’ra: muttasil marfu’, muttasil mavquf, musnad,
maqtu’, munqati’, munfasil, muallaq, mursal, mu’allal yoki ma’lul hadislar;
III. Matn yoki isnodning asosiy xususiyatlariga ko’ra: ziyodot as-siqot,
mu’an’an, musalsal, mudallas, mubham, maqlub, mudraj, mudtarib, isnod oli
hadislar;
IV. Hadislarning qabul qilish uchun yaroqliligiga ko’ra: ma’ruf, munkar,
majhul, maqbul, mahfuz hadislar;
V. Hadislarning inkor etilishiga ko’ra:munkar, mardud, matruk, matruh
hadislar.
Hadislarni o’rganish fani ulum al-hadis (hadis ilmlari) deb ataladi. Bu ilmiy sohada
ko’plab asarlar yaratildi. Ular orasida eng avvalgi davrda yozilgan, boshqalariga
nisbatan har tomonlama mukammal deb hisoblangan asar Abu Muhammad ar-
Romahurmuziyning (v. 971 y. ) yetti jildli «al-Muhaddis al-fosil bayn ar-roviy va-l-
vo’iy» kitobidir. Undan keyingi o’rinda al-Hokim an-Nishopuriyning «Ma’rifat ulum
al-hadis», Ibn as-Salohning «Ulum al-hadis» nomli asarlari turadi. Bu fan hadislar va
roviylar tasnifi, sahoba va ularning o’quvchilari – tobi’unlarni bilish, hadislarni
rivoyat qilish, yozib olish, ulardagi xatoliklarni to’g’rilash, isnodda kelgan birinchidan
tortib oxirgi roviylarning yashagan yillarini o’rganishdan iborat maxsus bilimlar
majmuasini o’z ichiga oladi.
Hadis ko’pincha sunna so’zi bilan ham yonma-yon keladi. Sunna so’zining lug’aviy
ma’nosi – «odat», «tariqa», «yo’l» bo’lib, istilohda Payg’ambar odatlari, tutgan yo’li,
taqrir (ko’rib qaytarmagan) va buyurgan ishlariga nisbatan ishlatiladi. Boshqacha qilib
aytganda, bu istiloh Payg’ambar turmush tarzini anglatadi.
Ayni kunlarda – Vatanimiz istiqlolga erishgandan keyingi davr mobaynida madaniy,
ma’naviy va diniy tarix, uni chuqur tadqiq etishga keng yo’l ochildi. Mamlakatimizda
hadislarni o’rganish bo’yicha qisqa muddat ichida talay ishlar amalga oshirildi.
«Axloq-odobga oid hadis namunalari», «al-Adab al-mufrad», «Ming bir hadis», to’rt
jilddan iborat «al-Jomi’ as-sahih»ning tarjimasi nashr etildi. Xususan, t.f.d. Ubaydulla
Uvatov, t.f.n. B.I. Eshonjonov, N. Mirmahmudov kabi tadqiqotchi-olimlarimiz
tomonidan Imom al-Buxoriy, Imom at-Termiziy, Imom Muslim kabi bir qator
muhaddis ulamolar hayoti, ilmiy faoliyatlarini yoritildi. Bu yo’lda ilmiy izlanishlar
olib borilib, maqola, risola va kitoblar nashr ettirildi.
Vazirlar Mahkamasining buyuk muhaddis Imom al-Buxoriy ilmiy-diniy merosining
xalqimiz ma’naviy-ruhiy hayotidagi beqiyos o’rnini hisobga olib, jamiyatning
barkamol kishilarini tarbiyalashda undan oqilona foydalanishga shart-sharoitlar
yaratish maqsadida 1997 yil 29 aprelida «1998 yilda Imom al-Buxoriy tavalludining
67
hijriy-qamariy taqvim bo’yicha 1225 yilligini mamlakatimizda keng nishonlanishi
haqida» qaror qabul qildi. Bu qaror asosida buyuk muhaddisning yubiley to’yi
mamlakatimiz miqyosida nishonlandi.
1998 yili mamlakatimiz Prezidenti Islom Karimov tashabbusi bilan «Imom al-
Buxoriy» xalqaro jamg’armasi tashkil etildi. Bu jamg’arma qisqa muddat ichida
salmoqli ishlarni amalga oshirdi. Jumladan, 2000 yildan «Imom al-Buxoriy saboqlari»
ma’naviy-ma’rifiy, ilmiy-adabiy jurnalini prof. Z.I. Munavvarov muharrirligida
muntazam ravishda nashr etmoqda. Unda Vatanimiz va chet ellik tadqiqotchilar
tomonidan buyuk muhaddislar ijodi, hadis ilmi rivoji haqidagi ilmiy maqolalar berib
borilmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |