Kkkkkkkkk

2.3. ЯММ ни харажатлар ва даромадлар бўйича ҳисоблаш. ЯММ ни ишлаб чиқариш харажатлари бўйича ҳисоблашда асосан провард маҳсулот ва хизматларни яратишга кетган барча харажатлар ҳисобга олинади.
Биринчидан, уй хўжалигининг истеъмол харажатлари (С) ўз ичига:
а). ўзоқ муддатли фойдаланиладиган истеъмол буюмлар;
б). кундалик фойдаланиладиган истеъмол буюмлар;
в). истеъмол қилинадиган хизматларга кетадиган харажатлардан иборатдир.
Иккинчидан, ялпи ички хусусий инвестиция харажатлари (I):
а). асбоб-ускуналар, машиналар сотиб олиш;
б). корхоналар, омборлар, турар-жой биноларини қурушга сарфланган харажатлар;
в). товар заҳиралари ўртасидаги фарқлар ѐки заҳираларнинг ўзгаришларидан иборат.
Учинчидан, товар ва хизматларнинг давлат хариди (G). Бу гуруҳдаги харажатларга давлатнинг барча харажатлари, яъни махаллий ва марказий бошқарув хокимияти идоралари томонидан корхоналарнинг пировард маҳсулотлар ва ресурслар хариди (қурол-ярог сотиб олиш, автомобил йўллари ва почта муассасалари қурилиши, давлат корхоналарида тўланадиган иш хақи ) киритилади. Лекин бу ерда шуни ҳам таъкидлаб кетиш лозимки бу харажатларга давлат трансферт тўловлари киритилмайди.
Тўртинчидан, соф экспорт (Хп) ѐки мамлакатнинг импорт ва экспорт операциялари ўртасидаги фарқ.
Шундай қилиб ЯММ ни харажатлар орқали ҳисоблаш асосан йўқорида кўрсатиб ўтилган 4 гуруҳ харажатлари орқали олиб борилар экан. ЯММ харажатлар бўйича қуйидаги формула билан аниқланади.
ЯММ = С + Ig + G + Хп.
ЯММ ни ишлаб чиқарувчиларнинг барча даромадлари йиғиндиси кўринишида ҳисоблашда асосан қуйидаги кўрсаткичлардан фойдаланилади:
Биринчидан, истеъмол қилинган капитал ҳажми (ССА) ѐки амортизация, яъни жорий йилдаги ЯММни ишлаб чиқариш жараѐнида истеъмол қилинган инвестиция товарларини сотиб олишга мўлжалланган ажратмалардан иборат.
Иккинчидан, бизнесга эгри солиқлар (Т) бу маҳсулот баҳосини оширувчи ишлаб чиқариш харажатлари ҳисобланади. Жумладан, сотишдан олинадиган солиқ, акцизлар, мулкка солиқлар, лецензия тўловлари ва божхона божлари.
Учинчидан, ѐлланма ишчиларнинг иш хақлари ( W ) - хусусий ва давлат компанияларининг иш хақи тўлашга сарфлаган умумий харажатлари ( иш хақи ва қуйидаги қўшимчалар; ижтимоий суғўрта, пенсия, бандлик ва бошқа ижтимоий фондларга ажратмалар ҳамда бадаллар).
Тўртинчидан, ижара хақи ( к1 ) - бу иқтисодиѐтни мулк ресурслари билан таъминловчи уй хўжаликларининг даромадларидир. Масалан, ижарага берилган турар жойлар, бинолар, асбоб-ускуналар, ер ва бошқалардан олинадиган даромадлар.
Бешинчидан, фоиз ставкалари ѐки фоизли даромадлар (к) - пул капиталини етказиб берувчиларга хусусий безнис даромадидан пул тўловлар. Олтинчидан, мулкдан келадиган даромад ѐки фойда (Р) - мулк эгаларининг даромадлари ва корпорацияларнинг олган фойдалари. Ўз навбатида корпорацияларнинг фойдалири қуйидагиларга бўлинади;
а) корпорацияларнинг олган фойдасига солиқ ѐки фойда солиғи;
б) хиссадорлар ўртасида тақсимланадиган дивидентлар;
в) тақсимланмаган фойда.
Ялпи миллий маҳсулотни аниқлашга икки хил ѐндошув.

№