1.3. Ресурслар, маҳсулотлар, даромадлар ва харажатларнинг доиравий айланиши.
Ҳар қандай иқтисодий тизимда: режали ѐки аралаш товар ва хизматлар такрор ишлаб чиқариш умумий жараѐнини иқтисодий ресурслар, товар ва хизматлар ҳамда даромадларнинг доиравий айланиш кўринишида тасаввур қилиш мумкин. Асосан хусусий мулкка таянган иқтисодий тизимларда бундай доиравий айланиш корхоналар ва уй хўжалиги ўртасида амалга оширилади. Қуйидаги чизмадан кўриниб турибдики, уй хўжаликлари ишлаб чиқариш учун зарур бўлган барча иқтисодий ресурсларни ресурслар бозорига етказиб берадилар, корхоналар эса бу ресурсларни сотиб турли хил маҳсулотларга, хизматларга айлантирадилар, ўз навбатида уларни тайѐр маҳсулотлар ва хизматлар бозорига етказиб бералади. Айни пайтда ресурслар, товарлар ва хизматлар ҳаракати билан ѐнма-ѐн даромадларнинг ҳам доиравий айланиши амалга оширилади. Яъни уй хўжаликлари ўзлари етказиб берган иқтисодий ресурслари эвазига даромад олади ҳамда уларни товарлар ва хизматлар истеъмол қилиш учун сарфлайди, ѐки аксинча корхоналар ресурслар учун сарф харажатлар қилади ҳамда тайѐр маҳсулотларни сотиш эвазига даромад олади.
Ресурсларга Пуллик даромадлар (иш хақи, харажатлар, рента, фоиз, фойда)
Ресурслар бозори
Ресурслар
Товар ва хизматлар бозори
|
Даромадлар Истеъмол харажатлари
Бу ерда барча ишлаб чиқариш ва айирбошлаш жараѐнлари фақат бозор орқали бошқарилади, бошқача айтганда ресурслар товарлар ва хизматлар бозоридаги шаклланган талаб ҳамда таклиф ѐрдамида бошқарилади.
Товар ва хизматлар бозори
|
Иқтисодиѐтда фақат баҳо ѐки фақат давлат режаси ижтимоий ишлаб чиқариш жараѐнларининг бир текис кечишини таъминлашга қодир эмас. Бозор тизимида доимо қайтарилиб туриладиган иқтисодий инқирозлар ва режали тизимнинг емирилиши буни яққол номоѐн этди. Шу билан бирга тартибга солишнинг бозор ва режа механизмларидан қўшиб фойдаланишга асосланган аралаш иқтисодий тизимнинг ҳаѐтийлигини жаҳон амалиѐти тасдиқлади. 11
14 5
13
15 6 7
3 4
10 9
1.Ер, меҳнат, капитал. 9. Истеъмол харажатлари.
2. Ресурслар. 10. Сотишдан тушган даромад.
3.Товар ва хизматлар. 11.Ресурс харажатлари.
Товар ва хизматлар. 12. Солиқлар.
Ресурслар. 13. Солиқлар.
Товар ва хизматлар. 14. Харажатлар.
Товар ва хизматлар. 15. Харажатлар.
Пуллик даромад (и/х, рента, фоиз, фойда) 16. Ҳаражтлар.
Юқоридаги чизмадан кўриниб турибдики ресурслар, товарлар ва даромадларнинг ўзлуксиз ҳаракати ҳам бозор орқали ҳам давлат аралашуви билан таъминланган. Бунда ҳукумат ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчиларни ҳаракатини бевосита бошқармайди, балки ресурслар ва товарлар бозорларида ўзининг қатнашуви билан уларнинг иқтисодий фаолиятига қулай шароитлар яратади.
Do'stlaringiz bilan baham: |