Китайский контрафакт

Конституциявий назария асослари

• Лазизбек МАДУМАРОВ,
• ТДЮУ ўқитувчиси

• 2

• Конституция ва давлат.
• Конституциянинг мазмуни ва моҳияти.
• Конституциянинг принциплари ва хусусиятлари.
• Конституция турлари.
• Конституциянинг амал қилиши ва муҳофазаси.

• «Конституция»га қуйидагича таърифлар берилган

• Биринчи таъриф: француз давлатшунос олими Ж.Бюрдонинг Конституцияга берган таърифи: “Конституция - сиёсий ҳокимиятларни тайинлаш, ташкил этиш ва фаолият кўрсатишга оид қоидалар йиғиндисидир”.
• Иккинчи таърифда эса ушбу (юқоридаги) таърифга америкалик олим К.Берд “Фуқаролар эркинликлари” тушунчасини қўшади.

• «Конституция»га қуйидагича таърифлар берилган

• Учинчи таъриф сифатида Нигериялик конституцияшунос Б.Нвабуезенинг таърифини берашимиз мумкин: “Конституция - бу қонун кучига эга бўлган формал ҳужжат бўлиб, унинг ёрдамида жамият ўз-ўзини бошқаради ҳамда ўзининг турли идоралари билан шунингдек, бу идораларнинг фуқаролар билан муносабатларини ўрнатади”.

• Юқоридаги таърифлардан қайси бири конституциянинг мазмунига мос келади?
• Ушбу таърифларнинг камчилиги нимада?
• Сизнингча, Конституцияга қандай таъриф бериш лозим?

• Конституциянинг моҳияти

• Табиий ҳуқуқ мактаби вакиллари Конституция – халқ (миллат)нинг умумий иродасини ифодаловчи ўзига хос ижтимоий шартномадир дейдилар.
• Норматив ҳуқуқ назарияси вакиллари эса Конституция бу олий ҳуқуқий норманинг ифода бўлишидир деб тушунадилар.
• Марксизм-ленинизм Конституцияни синфий курашнинг маҳсули сифатида баҳолайди.

• Конституцияларнинг юридик мазмуни унинг таркибини ташкил этувчи нормаларда ифодаланиб, ушбу конституциявий нормалар шахс, жамият ва давлат учун муҳим аҳамиятга эга бўлган ижтимоий муносабатларни тартибга солади.

• а) қонун чиқарувчи;
• б) ижроия;
• в) суд органлари фаолиятини конституциявий асосларини яратувчи;
• Фуқаролик жамияти асосларини ташкил этувчи;
• Ташқи сиёсат асосларини ташкил қилувчи;
• Молия, мудофаа, хавфсизлик масалаларини ташкил этувчи;
• Инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини тартибга солувчи нормалар;

• Конституциянинг принциплари – конституция билан мустаҳкамланган, у томонидан таъминланадиган ҳуқуқ, эркинилик ва мажбуриятларни таъминлашнинг асосий ғоялар, қарашлар ва қоидалардир.

• Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг асосий принциплари:
• Давлат суверенитети
• Халқ ҳокимиятчилиги
• Конституция ва қонун устунлиги
• Ташқи сиёсат

• Конституциянинг юридик ҳусусиятлари

• Конституция давлатнинг Асосий Қонунидир.
• Конституция - олий юридик кучга эга.
• Конституция алоҳида тартибда қабул қилинади ва ўзгартирилади.
• Конституция муҳим сиёсий ҳужжатдир.
• Конституция муҳим мафкуравий ҳужжатдир.
• Конституция муҳим юридик ҳужжатдир.
• Конституция миллий ҳуқуқий тизимнинг ўзагини ташкил этади.
• Конституция - ҳуқуқий тарбия ва ҳуқуқий маданиятнинг асоси.

• Конституциянинг амал қилиши
• Вақт бўйича;
• Ҳудуд бўйича;
• Шахслар бўйича.

• Конституциявий назорат – давлат ҳокимияти органлари фаолияти ва норматив-ҳуқуқий ҳужжатлари Конституцияга муво-фиқлигини текшириш иборат фаолиятдир.
• Конституциявий назорат объектлари қаторига давлатнинг ички қонунлари, ҳали кучга кирмаган халқаро шартномалари, ижроия ҳокимиятнинг ҳужжатлари, маҳаллий ўз-ўзини бошқариш актлари, айрим ҳолларда жамоат бирлашмаларининг актлари киради.

• биринчидан, қонунчилик доирасида сиёсий муносабатларнинг энг муҳим қисмини тартибга солади;
• иккинчидан, ижтимоий муносабатларни муайян томонларга йўналтирилади, яъни конституциявий ҳуқуқнинг норма ва принциплари ижтимоий муносабатлар тараққиётини белгилаб беради.

• Конституциявий ҳуқуқ нормалари:

• Конституциявий назорат ўз моҳиятига кўра,
• дастлабки, яъни норматив-ҳуқуқий хужжатнинг кучга киргунига қадар текширилиши;
• кейинги, яъни норматив-ҳуқуқий хужжатнинг кучга кирганидан сўнг текширилиши иборат.

• Ҳуқуқий оқибатларга кўра

• Қарор қилувчи – норматив-ҳуқуқий хужжат ўзининг юридик кучини йўқотади.
• Тавсиявий – меъёрий ҳуқуқий хужжатни қабул қилган органга уни бекор қилиш тавсия этилади.

• Мажбурийлиги даражасига кўра

• Мажбурий – қонун талабига мувофиқ амалга оширилади.
• Факультатив – ваколати бўлмаган субъект ташаббуси билан ўтказилади.

• Конституциявий ҳуқуқ ўқув курсининг ўрганишда билиш назариясининг қуйидаги методлари кенг қўлланилади.
• тарихий услуб;
• қиёсий услуб;
• мантиқий услуб;
• тизимли услуб;
• социологик услуб;
• математик услуб.