Kislota asos to’g’risidagi proton-asos-gidrid kontseptsiyasi

Ion almashinish xromatografiyasi

Xromatografik analiz usuling qo`llanilish afzalligi Xromatografik analiz usuli oddiyligi, unumliligi va universal- ligi sababli organik va anorganik kimyo, biologiya, tibbiyot, fizika, neft va neftni qayta ishlash va boshqa sohalarda qo'llaniladi. Masalan:

• murakkab organik va anorganik aralashmalarni alohida komponentlarga ajratishda;

• o'simlik va hayvon organizmida juda kam miqdorda uch­raydigan turli moddalar: vitaminlar, pigmentlar, glikozidlar, alka- loidlarni ajratish; yer po'stlog'ida kam tarqalgan moddalami, izotoplami boyitishda;

• moddalami qo'shimchalardan tozalashda;

• juda suyultirilgan eritmalarni konsentrlashda;

• moddalarning sorbsiyalanish xususiyati bilan tuzilishi ora­sidagi bog'lanishga asoslanib molekular tuzilishini aniqlashda; moddalarning sifati va miqdori tarkibini identifikatsiyalashda;

• spirt, konyak-vino tarkibidagi aldegidlar, karbon kislotalar, oksikislotalarni aniqlashda; kutubxonasi• oziq-ovqat mahsulotlari tarkibidagi aminokislotlar va ular­ning hosilalarini aniqlashda;

• yog' tarkibidagi to'yingan, to'yinmagan karbon kislotalarni aniqlashda va hokazo. Xromotografik analiz usuli quyidagi a f z a l l i k l a r g a ega:— eng kam miqdordagi modda miqdorini aniqlash mkg, mkl (10~6 g, IO-6 ml bo'lishi) imkoniyati, ya’ni sezgirligi yuqori;— universal, ya’ni turli xil funksional guruhlari bo'lgan mod­da aralashmalarini analiz qilish mumkin;— fizik-kimyoviy xossalari bir-biriga juda yaqin, o'xshash modda (izomer) lar aralashmasini analiz qilish mumkin;— modda aralashmalarini komponentlarga ajratish, ularning konsentratsiyasini oshirish, selektiv (tanlab ajratish), toza mod­dalar olish (preparativ) imkoni mavjud.Ionalmashinish xromatografiyasi

Ionalmashinish xromatografiyasi — eritmadagi erigan elektro­lit ionlarining ionit (polielektrolit) tarkibidagi harakatchan ionlar bilan almashinish jarayoniga asoslangan analiz usulidir.Ionit deb, tarkibida harakatchan ionlar bo'lgan anorganik va organik moddalarga, ya’ni o'ziga xos poliyelektrolitlarga aytiladi.

Ionitlar almashinadigan ionning turiga ko‘ra: kationitlar va anionitlarga boiinadi.Tarkibidagi kationitlarini eritmadagi kationlarga almashtiradi- gan, molekulasida kislota —S 0 3H, —P 0 3H, —COOH, —H va boshqa guruhlar saqlagan ionit (poliyelektrolit)lar kationitlar deyiladi. Kationitlarda boradigan ion almashinish reaksiyalari quyidagi tenglama orqali ko'rsatilgan:R — S03H + Na+ <-» RS03Na + H+kationitgeneratsiyasiTarkibidagi anionlarini eritmadagi anionlarga almashtiradi- gan, molekulasida asos —N +H3OH_; N +H,OH_; N+HOH“ va boshqa guruhlar saqlagan ionit (polielektrolit)lar anionitlar deyiladi:R — NH3OH + Cl- о R - NH3C1 + OH~anionit generatsiyasi kutubxonasiIonitlar ishlatilishidan oldin ular ma’lum o'lchamda mayda- lanib, distillangan suv bilan bo'ktirib qo'yiladi, so'ngra aralash- malardan yuvib tozalanadi. Ionitlar aralashmalardan tozalangach, kislota yoki ishqor bilan ishlanib kislotali’ ionit — H+ (kationit) yoki ishqoriy ionit — OH- (anionit) ko'rinishiga o'tkaziladi. Oxir­gi jarayon ionit regene rat siyasi (qaytadan ishlashga tayyorlash) deyiladi:R — Na + HCl -> R — H + NaCl kationit regeneratsiyasi R - Cl + NaOH -> R — OH + NaCl anionit regeneratsiyasi Sharoitga qarab eritmadagi ham kationlarni, ham anionlarni almashtira oladigan ionitlar amfolitlar deyiladi. Ion almashinish reaksiyasi qaytar jarayon bo'lgani uchun va bunday hollarda muvozanat holati qaror topishini bilgan holda moddalar massasining ta’siri qonuniga asoslanib, ion almashinish reaksiyalari-

ning muvozanat konstantasini yozamiz.Ion almashinish jarayoni umumiy holda quyidagi tenglama ko'rinishida ifodalanadi:A[RAn] + B¥ <-> B[RAn] + A+

_B[ RAn] [ A f B[RA„] [A]+К лл = ш т yoklIonitdagi ionlami B[RAn ] = B, A[RAn ] = A bilan belgilasak, . K . wAA ,ВlAT ’KA B — ion almashinish doimiyligi ionlarni bir-biriga nisbatan sorbsiyalanish xususiyatini xarakterlaydi.

kutubxonasiBunda uch holat bo'lishi mumkin:a) KA g < 1 — eritmadagi ionlaming ionitdagi ionlarga nisba­tan almashinish xususiyati katta, bunda ion almashinish jarayoni tez boradi;b) KAB> 1 — eritmadagi ionlaming ionitdagi ionlarga nisba­tan almashinish xususiyati kam, bunda ion almashinish jarayoni deyarli bormaydi;d) KAB= 1 — eritmadagi ionlaming ionitdagi ionlar bilan al- mashinish xususiyati bir xil bo'ladi.Ionlarning almashinishiga tasir qiluvchi omillar Ionlarning tanlab yutilishi ionlar va ionitlarning xossasiga bog'liq.