Kirish To’p bilan xar-hil fintlarni bajarish

Reja:

Kirish……………………………………………………………………………

1. To’p bilan xar-hil fintlarni bajarish
2. Qo’l to’pi o’yinida o’rgatish usulubiyatlarining tavsifi.
3. Qo’l to’pi o’yinida hujum texnikasini o’rgatish usullari.
4. Qo’l to’pi o’yinida himoya texnikasini o’rgatish usullari.

.

Xulosa……………………………………………………………….

Foydanalingan adabiyotlar………………………………….

Kirish.
O’zbekistonda barkamol avlodni tarbiyalash, qobliyatli yoshlarni sportga jalb etish, milliy futbolimizni yanada qo’llab quvvatlash va rivojlantirish uchun shart sharoitlar yaratish, yosh futbolchilarni tanlab olish va ularda profissonal maxorat hamda ko’nikmalarni chuqur rivojlantirishni ta’minlash, shuningdek, ulardan futbol bo’yicha mamlakat klublari va terma jamoalariga ishonchli zahirani shakllantirish maqsadida O’zbekiston respublikasi Prezidneti va O’zbekiston respublikasi Vazirlar Maxkamasining bir qator farmon va qarorlari qabul qilindi. Bu xujjatlarda yosh futbolchilarning nazariy tayyorgarligi va texnik taktik ko’nikmalarni takomillashtirish, professional fazilatlarni rivojlantirish, shuningdek, zamonaviy futbolni rivojlantirish xalqaro talablariga muofiq xolda yosh futbolchilarni tayyorlash jarayonini ilmiy uslubiy tavsiyalar asosida tashkil etish vazifalarni belgilanadi. Mamlakatiizdagi bir qancha futbol mutaxassislarning fikricha yosh futbolchilarning texnik taktik ko’nikmalarni egallashda ortda qolishlarni, eng avvalo yosh futbolchilarni tayyorlashning dastlabki bosqichlaridayoq yuzaga keladigan muammolar bilan izoxlash mumkin. Futbol o’yinida yuqori malakali futbochilarni tarbiyalash har doim ham dolzarb muammo hisoblangan. Yuqori malakali futbolchilarni jismonan etuk, texnik-taktik tomonlama tayyorlash voyaga etkazish, yoshlikdan futbol sport maktablarida, internatlarida o’quv mashg’ulotlarini to’g’ri yo’naltirish bilan bog’liqdir. Bizning mutaxassis va murabbiylar O’zbekiston futbolida yuqori malakali deb hisoblangan ko’pgina o’yinchilarda texnik-taktik harakatlarni ancha past darajada ekanligini takidlashmoqda. Bunga milliy terma jamoamiz safida o’ynovchi futbolchilarning xalqaro uchrashuvlarida texnik-taktik harakatlardagi kamchiliklarning ko’rinib qolishi yaqqol misol bo’la oladi.

To’p bilan xar-hil fintlarni bajarish
Ayrim sport turlari bo’yicha o’tkaziladigan musobaqalar muddati xalqaro musobaqalar qoidalari bilan belgilanadi. Shu musobaqalar muddatida qaysi sportchi o’z ish qobiliyatini sifati va samaradorligi jihatidan qanchalik uzoq vaqt saqlay olsa yoki uni oshira olish «kuchi»ga ega bo’lsa, unga muvaffaqiyat shunchalik «kulib» boqishi muqarrar. Boshqacha qilib aytganda ish qobiliyatining sifat va samaradorlik darajasini ko’p yoki kam vaqt davomida saqlanishi umumiy va maxsus tezlik-kuch sifatini sifatlarining turlari qanchalik rivojlanganligi bilan belgilanadi.[1] O’zbekiston Respublikasining yetakchi mutaxassislari, xorijiy tajribali pedagoglar, ko’pchilik olimlar tomonidan sport o’yinlarida texnik taktik elementlarni rivojlantirish muammolari ko’pdan-ko’p ilmiy-uslubiy adabiyotlarda o’z yechimini topgan. L.R. Ayrapetyans (2006), A.A.Pulatov (2012), Sh.X.Isroilov (2014) ,Z.B.Boltaev (2019), jumladan chet el olimlaridan V.M.Zatsiorskiy(1995), L.P.Matvyev(1997), V. N. Sokolov (1999), David Lavallee, John Kremer (2004), Edmunds J, Ntoumani N (2006), V.Ya.Ignateva, A.V. Ignatev A.A.Ignatev (2015), YU.D.Jeleznyak (2018) yillarda ilmiy izlanishlar olib borganlar. Voleybol musobaqalarida barcha turdagi kuch sifatlari (umumiy va maxsus, mutloq va nisbiy, statik va dinamik, tezkor-portlovchi, kuch chidamliligi) hal qiluvchi ahamiyatiga ega bo’lishi isbotini talab qilmaydi. Shuning uchun o’quv-mashg’ulot jarayonida kuch va kuchlanish turlarini rivojlantirishga e`tibor qaratish malakali voleybolchilar tayyorlashning muhim shartlaridan biridir. Yosh voleybolchilarda har xil turdagi kuch sifatlarini o’rganish qayd etilgan ko’rsatkichlar malakali yosh sportchilar nisbatan sezilarli darajada sayoz ekanligini ko’rsatdi (1-jadval). Jumladan, ikki guruhdagi bolalarni qo’shib hisoblaganda ham ularning ko’rsatkichlari tadqiqot boshlanmasdan avval deyarli farq qilmadi.

Chunonchi, qo’l-qorin-bel mushaklari kuchi tekshiriluvchi bokschilarda 54,2±2,7 kg ni tashkil etdi. Ushbu ko’rsatkichni taqqoslash maqsadida shu narsa ravshan bo’ldiki, 15-16 yoshdagi dzyudochilarda bu ko’rsatkich 142-182 kg oralig’ida bo’lishi mumkin. 11-12 yoshga to’lgan malakali voleybolchilarda bu ko’rsatkich ancha yuqori darajada qayd etilgan [2]. Turnikda tortilish testi bo’yicha baholanadigan – qo’llarni bukuvchi mushaklar kuchi 5,3±1,2 martaga teng bo’ldi. Qo’llarni yozuvchi mushaklar kuchi (brusyada qo’llarni bukish-yozish) tekshiruvdan o’tgan ko’rashchilarda 4,5±1,7 martani tashkil etdi. Qo’llarga tayanib gorizontal holatda qo’llarni 30 soniya davomida bukish-yozish o’rtacha 8,1±1,3 martaga teng bo’lib, tekshiruvdan o’tkazilgan voleybolchilarda kuch chidamliligini etarli darajada shakllanmagan deb baholashga asos bo’ldi. Rejalashtirilgan pedagogik tadqiqot samarasini baholash maqsadida kuzatuv va tadqiqot guruhlariga mansub voleybolchilar ko’rsatkichlari alohida statistik tahlil qilindi.Hujum texnikasini o’rgatish usuli. Maydonda harakat qilish texnikasini o’rgatishda eng avval har bir harakat alohida o’rgatilib (yugurish, sakrash, to’xtashlar), so’ngra ular qo’shib o’rgatiladi. Bir harakat tuzilmasi o’rgatilgandan keyin, boshqa harakatni o’rgatish boshlanadi va o’rganilgan harakatlar bir-biriga bog’lanib, har xil holatlarda qo’llaniladi.

Yugurishda oddiy, tezlikni o’zgartirib, yo’nalishni o’zgartirib, qadamlarni chalishtirib, har xil sakrashlar yordamida yugurish texnikasi o’rgatiladi;
To’xtashlarda tez yurib, sekin yugurib, tezlashganda avval bir oyoqda so’ng ikki oyoqda to’xtash mashqlari o’rgatiladi. Shug’ullanuvchining ikki oyoqda yugurib to’xtagandan so’ng, muvozanat saqlash uchun tana og’irligini to’g’ri taqsimlashi murabbiy tomonidan nazorat qilib boriladi;
Sakrash joyidan, so’ng yugurib kelib avval ikki oyoqda, keyin bir oyoqda sakrashga o’rgatiladi. Oyoqlarni to’g’ri qo’yish, balandlikga yoki uzunlikga sakraganda oyoqlarni bukish va yerga tushish to’g’ri bajarilishiga ahamiyat berish kerak.
O’yin maydonida harakat qilish texnikasini takomillashtirish uchun quyidagi mashqlardan foydalanilsa bo’ladi:

1.Belgilangan aniq mo’ljalga tezlanib yugurish va dastlabki holatga qaytish;

2.Turli holatlarda yugurib, yotib, emaklab va boshqa ko’rinishlarda tez yugurish;
3.Bir va ikki oyoqlab to’siqlardan sakrab o’tish va yugurish;
4.Yugurish va sakrash harakatlarini galma-gal bajarish.
5.Belgilangan joylarda birin-keyin to’xtab yugurish;
6.To’siqlarni aylanib o’tib yugurish;
Mavzuning dolzarbligi.Hozirgi kunda sportni yanada rivojlantirish dasturi amalga oshirish sur’atlari olib borilmoqda.
Shuningdek futbolni yanada yuqori darajaga ko’tarish uchun qulay shart-sharoitlar yaratila boshladi.
Jamiyatimizda futbolni yuksalishini jadallashtirish sharoitida yosh avlodga sport to’g’risida xususan futbol xaqida har tomonlama bilimlar berish muxim axamiyatga ega.
Futbol borasida yoshlarga bilim ko’nikmalarni tadbiq etishimiz jamiyatimiz uchun yetuk kadrlar tayyorlashga har tomonlama bog’liqdir.
Yoshlarimizni shakllantirib futbol borasida mashg’ulotlarni yanada takomillashtirish lozimdir.Demak bu borada mashg’ulotlarni to’g’ri yo’naltirib futbo’l o’yinini tashkil etuvchi futbo’l texnikasi va taktikasi ,o’yin qoidalarini o’rgatish samaradorligini oshirish yo’llarini izlash uni amalda joriy etish uslubiyatini takomillashtirishdir.
1.Futbol bu «oyoq topi» dеgan manodagi inglizcha soz bolib, Frantsiya, Ispaniya, Rossiyada shu nom saqlanib qolgan.

Futbol bu chinakam atlеtik oyin. U tеzkorlik, chaqqonlik, kuchlilik va sakrovchanlikni rivojlantirishga yordam bеradi. Futbolchi oyin paytida xaddan tashqari kop ish bajaradi. Bu esa odamning funktsional imkoniyatlari darajasini oshirishga, manaviy, irodaviy xislatlarini tarbiyalashga yordam bеradi. Futbol oynash umumiy jismoniy tayyorgarlik korishda yaxshi vosita bolib xizmat qila oladi. Yonalishni ozgartirib xilma-xil yugurish, sakrashning turli xillari, struktura jixatdan turlicha gavda harakatlari, topni tеpish, toxtatib olish va olib yurish, maksimal tеzlikda harakat qilish, irodaviy xislatlarning, taktik tafakkurning kamol topishi kabilar, futbolni har qanday ixtisosdagi sportchiga zarur bolgan kopgina muxim xislatlarni ostiradigan sport oyini dеb xisoblash imkoniyatini bеradi.

Hozirgi zamon futbolining «ajdodi» bundan ikki ming yil avval qadimgi Sharq xalqlari va antik dunyo davlatlari Grеtsiya va Rimda malum bolgan «Garponon» (osha paytda futbol shunday atalar edi) oyinini oynagan qadimgi Grеtsiya osmirlari maydon ortasidan turib topni raqiblar tomoniga otkazishgan, Goy Yuliy Sеzarning rimlik ligionеrlari topni har qanday usul va priyomlarni qollagan holda ustunlar orasiga kirgizishga harakat qilganlar. Orta asrlarda oyin kеng tus oldi. Bunda kocha va qishloqlar maydon ornida xizmat qilardi. Musobaqalar kun ortasida boshlanar edi va qorongu tushgancha davom etardi. Topni butun shahar boylab malum bir joygacha surib kеlishga erishgan «komanda» golib xisoblanardi. Oyin tartibsiz bir urib yigitga oxshar, kop xollarda qon tokar, mushtlashishgacha borib еtardi. Shu sababdan va «jin oyin» sifatida ingliz qirollari futbolni kop marta taqiqlaganlar. Bu taqiq 200 yil amalda boldi.
X1X asr ortalariga kеlib, sport mеtodi jismoniy tarbiyaning eng ma?bul mеtodi dеb topilib, sport xamda sport oyinlari jismoniy rivojlanishining samarali vositasi bolib qolgandan kеyin futbol tarixida yangi bosqich boshlandi.
Oyoqda top oynash birinchi galda ingliz kollеjlari hamda univеrsitеtlarida yoyildi. X1X asrning ikkinchi yarmidan futbol oyinida ochiq oydin ikki yonalish tarkib topadi. Ulardan birini London hamda Kеmbrij kollеjlari qollab quvatlar edi. Bular 1863 yili

futbol assotsiatsiyasi tuzadilar va yumaloq toni oyoqda oynashi rasm qilishga qaror qiladilar. 1848 yili Kеmbrij futbol klubi birinchi bor yagona oyin qoidalarini joriy qiladi va bu qoidalarni nashr etishga qaror qilinadi. Afsuski, ular bosmadan chiqmay yoqolib kеtadi. Bizgacha еtib kеlgan qoidalar 1863 yil 8 dеkabrda elon qilingan. Bu qoida 13 banddan iboratdir. hozir biz bilgan futbol ana shunday

paydo bolgan. 1863 yilgi qoidalar hozirgi qoidalardan farq qilgan. 1871 yili golkipеr
( darvozabon ) larga qolda oynash ruxsat bеrildi.
Burchakdan topni kiritish 1873 yilda kiritildi. 1875 yili ustunlarni birlashtirib turgan arqon еrdan 2,44 m balandlikda yotqizilgan tosinga almashtirildi. 1882 yili 4ta mustaqil futbol ittifoqi Angliya, Shotlandiya, Uels va Irlandiya futbol ittifoqlari birlashdilar. Futbol maydonida xakam birinchi marta 1880 – 1881 yillarda ishtrok etadigan boldi. 1891 yili xakam maydonga ikkita yordamchisi bilan tushadigan boldi. Xalqaro miqyosidagi dastlabki futbol oyini 1873 yili Angliya va Shotlandiya futbol jamoalari ortasida bolgan edi. Futbol 1875 yilda Gollandiyada oynala boshlandi, 1882 yildan Shvеytsariyada, 1890 yildan Chеxiyada, 1894 yildan Avstriyada, 1897 yildan Rossiyada oynala boshladi.
1904 yili Xalqaro futbol assotsiatsiyasi (FIFA ) tuziladi. hozir uning sostavida 190 ga yaqin mamlakat bor. 1954 yildan bеri Еvropa futbol ittifoqi UЕFA ham ishlab turibdi. Unga 50 ga yaqin mamlakat azo bolib kirgan. 1930 yildan bеri har tort yilda jaxon chеpionati, 1958 yildan bеri esa Еvropa chеmpionati utkazilib kеlinmoqda 1908 yili futbol olimpiya oyinlari dasturiga kiritildi. UЕFA raxbarligida quydagi kubok oyinlari otkazilib turadi:
Еvropa chеmpionlari kubogi (1956 yildan bеri).
Kubok egalari kubogi (1961 yildan bеri).
Bular endilikda UЕFA kubogi dеb yuritiladi.

Futbol oyin maydoni.

Olchamlar.
Oyin maydoni toqri burchak shaklida buladi. Yon chiziqlar darvoza chiziqiga nisbatan uzunroq bulishi kеrak.
Uzunligi: 120m, 90m.
Eni: 45m, 90m.
halqaro o’yinlarda.
Uzunligi : minimum 100m.
maksimum 110m.
Eni : minimum 64m.
maksimum 75m.
Bеlgilar.
Maydon uchun bеlgilar chiziqlar yordamida amalga oshiriladi.
Bu chiziqlar ular chеgaralab turgan maydonga kiradi.maydoninchеgaralab turgan 2ta uzun chiziqlar yon chiziklar 2ta qisqasi darvoza chiziqlari dеyiladi. Xar qanday chiziklar eni 12 sm dan oshmasligi kеrak.
Oyin maydoni urta chiziq yordamida 2 yarim qismga bulinadi.
Orta chiziq ortasida maydon markazi bеlgilanadi. Maydon markazidan
9,15 m radiusda aylana otkaziladi.
Darvoza maydoni.
Darvoza maydoni har ikkala yarim qismining oxirida qoyidagicha boladi. Darvozaning har qaysi ustuni ichki tomonidagi nuqtadan 5,5 m masofada darvoza

chizigiga tugri burchak qilib maydon ichiga 2 chizik tortiladi. 5,5 m masofada bu chiziqlar darvoza chiziqiga parallеl qilib boshka chiziq bilan birlashtiriladi. Bu chiziqlar va darvoza chiziqi chеgaralab turgan zona, darvoza maydoni dеyiladi.

Jarima maydoni.
Jarima maydoni har ikkala yarim qismining oxirida kuyidagicha boladi.
Darvozaning har qaysi ustuni ichki tomonidagi nuqtadan, 16,5m
masofdarvoza chiziqiga togri burchak qilib, maydon ichiga ikki chiziq tortiladi. 16,5m masofada darvoza chiziqiga parallеl xolatda boshqa chiziq bilan birlashtiriladi.Bu chiziqlar va darvoza chiziqi chеgaralab turgan zona jarima maydoni dеyiladi. har qaysi jarima maydoni ichida darvozaning ikki ustuni ortasida bir qil masofada joylashgan nuqtadan 11 m masofada 11 mеtrlik bеlgi quyiladi. Jarima maydonchasi tashqarisida 11 mеtrlik nuqta markaz qilib olinib 9,15 m. masofada aylana chiziladi.
BayroqlarMaydonning har qaysi burchaklarida balandligi 1,5 m dan oshmagan, uchi otkir bolmagan bayroq ornatiladi.
Bayroqlar orta chiziqning har ikkala tomonida, yon chiziqdan 1m masofadagi uzoqlikda ornatilishi mumkin.
Burchak sеktori.
har qaysi burchak bayroqidan oyin maydoni ichiga qarab 1m radiusda aylana tortiladi.
Darvoza
har qaysi darvoza chiziqining markazida darvoza joylashadi.
Ular burchak bayroqlari bilan bir xil masofada joylashgan, tеpadan gorizontal tusin bilan birlashtirilgan ikki vеrtikal xolatdagi ustundan iborat.
Ustunlar oraliqi - 7,32 m. Tusinning pastki qismidan tеkis еrgacha bolgan masofa – 2, 44 m.

har ikki ustun va tusin kеsishgan joy bir xil bolishi va 12 sm dan oshmaslik kеrak.

Darvoza chiziqining eni ustunlar va tusin eni bilan bir xil boladi. Darvoza va darvoza orqasidagi еrga tor ornatiladi. Tor ishonchli ornatilgan va
darvozabonga xalaqit bеrmaydigan bolishi kеrak. Darvozaning ustunlari va tusini oq rangda bolishi kеrak.Xavfsizlik.
Darvoza еrga ishonchli urnatilgangan bolishi kеrak. Kochirma darvozadan foydalanishga ruxsat bеriladi, agar darvoza ushbu qoida talablariga javob bеrsa.Agar darvoza tosini qiyshaysa yoki sinsa, toki tosin tuzatilmaguncha yoki almashtirilmaguncha oyin toxtatiladi. Agar tuzatishning imkoni bolmasa match tugallanadi. Tusinnning orniga arqon ishlatish mumkin emas . Agar tusinni tuzatishning iloji bolsa oyin toxtatilganda top qaеrda bolsa osha joydan « baxsli top « bilan oyin davom etiriladi.
Tusin va ustunlar yoqochdan, mеtaldan yoki ruxsat bеrilgan standartga mos matеrialdan tayyorlanadi. Ularning kondalang kеsishgan joyi kvadrat togri burchak aylana yoki ellips shaklida bolishi mumkin: ular oyinchilarga xavf todirmasligi kеrak
Darvoza, sеtka, bayroqlarda har qanday rеklama korinishlaridan foydalanishga ruxsat bеrilmaydi. Bu narsalarga chеtdan xеch qanday jixozlar maxkamlanib qoyishi mumkin emas masalan ( kamеralar, mikrafonlar)
Tеxnik zona doirasidagi еrda va yon chiziqdagi 1m masofada oyin maydonining tashqarisida xеch qanday rеklama bolmasligi kеrak.
Darvoza chiziqi va darvoza sеtkasi ortasida xam rеklamaga ruxsat bеrilmaydi.
Oyin maydoni tashqarisida burchak yoyidan 9,15m masofada darvoza chiziqiga toqri burchak ostida bеlgi qoyilishi mumkin, burchak topi bajarilganda shu masofaga rioya qilishni taminlash uchun
Futbol topining olchamlari va sifatlari.

Charmdan yoki shunga oxshash matеrialdan aylana shaklda tayyorlangan boladi.

Aylanasining uzunligi 70 sm dan oshmagan va 68 sm dan kam bolmagan xolatda boladi.
Musobaqa boshlanish vaqtida 450 grammdan oshmagan va 410 grammadan kam bolmagan bolishi kеrak.
Havo bosimi 0,6 – 1,1 atmosfеra (600-1100 gramm kv sm) bolishi kеrak.
Yarosiz topni almashtirish.
Agar top oyin vaqtida yaroqsiz qolga kеlsa.
Oyin toxtatiladi.
Top yaroqsiz xolga kеlgan joydan « baxsli top « oyini bilan oyin yangilanadi.
Agar top oyinda bolmagan vaqtda yorilsa yoki yirtilsa – boshlangich zarbada, darvozadan zarbada, burchak, jarima, erkin zarbalarda, 11m nuqtadagi zarbada yoki tashlashda.
Oyin qoidasiga mos ravishda yangilanadi.
Top oyin vaqtida faqatgina xakam korsatmasi bilan almashtirilishi mumkin.
2.O‘yin texnikasi - Qo‘yilgan maqsadga erishmoq uchun o‘yinda xilma-xil tarzda uyg‘unlashtirib qo‘llaniladigan maxsus usullar to‘plami futbol texnikasini tashkil etadi.
Texnik usullar – bu futbol o‘yinini vujudga keltirish vositasi demak. YUksak sport natijalariga erishish ko‘p jihatdan futbolchining ana Shu xilma-xil vositalarni qanchalik to‘liq bilishiga, raqib jamoa o‘yinchilari qarshilik ko‘rsatayotgan, ko‘pincha esa charchoq orta borayotgan sharoitda o‘yin
faoliyatidagi turli holatlarda ularni qanchalik mohirlik bilan, samarali qo‘llay bilishga bog‘liq. Futbol texnikasini yaxshi bilish futbolchining har tomonlama tayyorgarlik ko‘rishi va mutanosib kamol topishi jarayonining ajralmas qismidir.
Hozirgi futboldagi texnik usullar o‘yin harakatlari tezligi va aniqligini oshirish uchun kuchdan etarlicha tejab foydalanish imkonini beradigan, biomexanika nuqtai nazaridan maqbul harakatlar tizimi bilan xarakterlanadi. Tezlik va ishonchlilik, soddalik va samaradorlik – futbol texnikasini qo‘llashga qo‘yiladigan hozirgi kundagi talab ana Shulardan iborat.
FUTBOL TEXNIKASINING TASNIFI
Futbol texnikasining tasnifi texnik usullarni umumiy (yoki o‘xshash) o‘ziga xos belgilariga qarab guruhlarga bo‘lishdan iborat. O‘yin faoliyati ifodalanishiga qarab futbol texnikasi ikkita yirik bo‘limga ajratiladi: maydon o‘yinchisi texnikasi va darvozabon texnikasi.
Har qaysi bo‘lim esa harakatlanish texnikasi va to‘pni boshqarish texnikasi bo‘limchalariga taqsimlanadi. Kichik bo‘limlar turli usullarda ijro etiladigan muayyan texnik usul-lardan: harakatlanish texnikasi usullari va usullaridan iborat. Ulardan maydon o‘yinchilari va darvozabon foydalanadi.
Futbol texnikasining tasnifi.
YUGURISH.
Futboldagi asosiy harakatlanish vositasi yugurishdir. To‘pni boshqarmayotgan futbolchilar yugurish yordamida maydonda turlicha joylashib oladilar. Bundan tashqari, yugurish tarkibiy qism sifatida to‘pni boshqa-rish texnikasiga ham kiradi. Futbolda yugurishning quyidagi usullari qo‘llani-ladi: oddiy yugurish, tisarilib yugurish, chalishtirma qadam tashlab yugurish, juftlama qadam tashlab yugurish.
Oddiy yugurishdan asosan to‘g‘riga borayotgan o‘yinchilar bo‘sh joyga chiqish raqibni quvish va hokazolarda foydalanadi. Harakat sistemasi ham (bir oyoqqa tayanish va havoda uchish fazalariga bo‘linishi) tuzilishi ham engil atletika yugurishidan farqqilmagani uchun uni oddiy yugurish deyiladi. Qadam uzunligi, chastotasi va ritmida farq bor, xolos. Yugurishda qadam uzunligi sprinterlarda 2-2,2 m ga teng bo‘lsa, katta yoshli futbolchilarda o‘rtacha 1,3-1,5 m ga teng. Qadamlar chastotasi sprinterlarda sekundiga 4-4,5 qadamga teng. Fubolchilarda chastota sal ortiqroq: sekundiga5,1-5,5 qadam bo‘ladi. Bu esa havoda uchish fazasi qisqaroq bo‘lgani sababli tez to‘xtashga yoki tez burilib olishga yordam beradi.
Tisarilib yugurishdan asosan to‘pni olib qo‘yishda va to‘pni olishda qatnashayotgan himoyadagi o‘yinchilar foyda-lanadilar. YUgurishning bu turi ham siklik (qo‘shaloqqadamli) bo‘ladi. Qisqa-qisqa, lekin tez-tez qadam tashlash, havoda uchish fazasining qariyb yo‘qligi o‘nga xos xusu-siyatdir. Buning sababi siltanish oyog‘i orqaga uzatilganda sonning yozilishi cheklanganligidadir. O‘yin sharoiti ko‘pincha maksimal tezlikda tisarilib yugurishni talab qilib koladi. Bunda tezlik qadam chastotasini oshirish hisobiga orttirilib, bu ko‘proq oyoqning orqaga faol harakat qilishiga bog‘liq.
Chalishtirma qadam tashlab yugurishdanharakat yo‘na-lishini o‘zgartirish uchun, turgan joydan o‘ngga yoki chapga siltanib yugurish paytida, burilib olgandan keyin foydalaniladi. U harakatlanishning spetsifik vositasi bo‘lib, asosan boshqa yugurish turlari bilan birga qo‘shib qo‘llaniladi.
Juftlama qadam tashlab yugurishdan taktik jihatdan zarur holatga o‘tishda (masalan, o‘yinchi oldini to‘sib olishda) foydalaniladi. U dastlab

harakatlanish fazasi sifatida qo‘llaniladi. Keyinroq o‘yindagi vaziyatga qarab, harakatlanish texnikasining turli usullari sifatida ijro etiladi. Juftlama qadam tashlab yugurish oyoqlarni sal bukib bajariladi. Birinchi qadamni harakat yo‘nalishiga yaqin oyoqdan boshlab, yon tomonga tashlanadi.

Ikkinchi qadamda oyoqlar juftlanadi. Depsinish va siltanish harakatlaridzo‘r berish yuqori tomonga emas, balki yon tomonga yo‘naltiriladi.
SAKRASHLAR.
To‘xtash va burilish usullarining ba’zilarini ijro etishda sakrashdan foydalaniladi. Sakrash zarba berishning ayrim usullari, to‘pni oyoqda, ko‘krakda, kalla bilan to‘xtatib qolish va ba’zi fintlar texnikasining qismiga kiradi.
Sakrashning ikki xil usuli bor: bir oyoqda depsinib sakrash va ikki oyoqda depsinib sakrash. Bir oyoqda depsinib sakrash oldinga, yon tomonlarga, yuqoriga bajariladi. Bunday sakrashda faol depsinib, ikkinchi oyoqni silkitib, gavda og‘irlik markazining o‘qi sakrash tomonga o‘tkaziladi.
Sakrashning traektoriyasi va kuchi o‘yindagi vaziyatga bog‘liq. Bir oyoqda yoki ikki oyoqda erga tushiladi.
To‘p oyoq bilan, gavda va bosh bilan to‘xtatiladi. To‘pni to‘xtatishlarning tasnifi TO‘P OLIB YURISH To‘p olib yurish yordamida o‘yinchi har xil joyga ko‘chib yurishi mumkin. Bunda to‘p doim o‘yinchi nazoratida bo‘ladi. To‘p olib yurishda yugurib, (ba’zan yurib) to‘pga turli xil zarba beriladi.
ALDASH HARAKATLARI (FINTLAR). Futbol texnikasining raqib bilan bevosita yakkama-yakka kurashda baja-riladigan usullar guruhi aldash harakatlarini tashkil etadi. Fintlar raqib qarshiligini engish va o‘yinni davom ettirish uchun qulay sharoit yaratish maqsadida ishla-tiladi.
TO‘PNI OLIB QO‘YISH
Asosan, raqib to‘pni olib ketayotganda yoki qabul qilib olayotganda, undan to‘pni olib qo‘yishga harakat qilinadi. To‘pni olib qo‘yishning samarali chiqishi

futbolchining vaziyatni baholash qobiliyatiga, ya’ni raqibgacha va to‘pgacha bo‘lgan masofani, ularning harakatlanishi tezligini, o‘yinchilar qanday turganligini va h.k. ni aniq mo‘ljallay bilish qobiliyatiga bog‘liq

TO‘PNI TASHLASH
To‘pni tashlash – maydon o‘yinchilari qo‘lda bajara-digan yagona usul. To‘p tashlash harakatining tuzilmasi ko‘p jihatdan futbol qoidalarining talabiga qarab belgila-nadi va unchalik murakkab hisoblanmaydi. Biroq to‘pni uzoqroq masofaga etkazib tashlash uchun maxsus ko‘nikma hosil qilingan bo‘lishi va qorin, elka kamari hamda qo‘ldagi mushak guruhlariga muayyan darajada kuch berilishi kerak. To‘pni tashlashda keng yozilgan barmoqlar uni yon tomonidan (o‘yinchiga qaragan tomoniga yaqinroq) qamrab turadigan qilib, bosh barmoqlarni qariyb bir-biriga tekkizgan holatda ushlash kerak.
O‘YIN TAKTIKASI
Taktika deganda o‘yinchilarning raqib ustidan g‘alaba qozonishga qaratilgan individual va jamoaviy harakat-larini tashkil qilishi, ya’ni komanda futbolchilarining muayyan rejaga binoan aynan Shu muayyan raqib bilan muvaffaqiyatli kurash olib borishiga imkon beradigan birgalikdagi harakatlarini tuShunish kerak.
Taktikadagi asosiy vazifa hujum va himoya harakatlarining maqsadga erishtira oladigan eng qulay vosita, usul va shakllarini belgilashdan iboratdir. Qanday taktikani tanlash har bir alohida holda komanda oldida turgan vazifalarga, kuchlar nisbati va o‘yinchilarning o‘zaro kurashuvchi guruhlariga, maydonning ahvoliga, iqlim sharoiti va hokazolarga bog‘liq.

HUJUM TAKTIKASI

Hujum taktikasi deganda to‘p ixtiyorida bo‘lgan komandaning raqib darvozasini zabt etish uchun qiladigan harakatlarini uyushtirish tuShuniladi. Hujum harakatlari tuzilishining xilmaxilligi, hujum rivoji sur’atining, asosiy yorib o‘tish yo‘nalishining o‘zgartirilishi, nihoyat, yakkama-yakka kurash, texnik usullarning xilma-xil bo‘li-shi – bularning hammasi hujumni barbod etishga intila-yotgan himoyachilarni nihoyatda qiyin ahvolda koldiradi.
Hujumdagi harakatlar individual harakatlarga, guruh harakatlari vkomanda harakatlariga bo‘linadi.
Individual taktika.
Hujumdagi individual taktika – bu futbolchining muayyan maqsadni ko‘zda tutgan harakatlari, uning mazkur o‘yin vaziyatida mavjud bo‘lgan bir qancha imkoniyatlardan eng to‘g‘risini tanlay bilishi, futbolchining to‘p

o‘z komandasida bo‘lganda, raqibning diqqate’tiboridan chetga chiqa olishi, o‘zi va sheriklari uchun o‘ynaydigan bo‘sh joy topishi hamda paydo qila bilishi, kerak bo‘lib qolgan taqdirda esa himoyachi bilan kurashda yutib chiqishi demakdir.

Guruh taktikasi.
Futbol o’yini davomida yuzaga keladigan taktik vazifalarning ko‘pchiligi kombinatsiyalar vositasida hal etiladi.
Kombinatsiya – bu muayyan taktik vazifani hal etayotgan ikki yoki bir necha o‘yinchining harakatlari bo‘lib, butuno‘yin kombinatsiyalar va unga qarshi harakatlar zanjiridan iborat.

Jamoa taktikasi.

Jamoa taktikasi bu muayyan o‘yin sharoitida paydo bo‘lgan vazifalarni hal qilishda butun jamoa harakat-larini uyushtirishdir. utun komandaning hujum va mudofaa harakatlari aniq uyushtirilmasa, o‘yin betartib, bemaqsad bo‘ladi, unda o‘yinchilar o‘rtasida vazifa taqsimlashning iloji bo‘lmaydi. Bunday hollarda o‘yinchilar qanday bo‘lmasin to‘pni egallab olib, bir amallab darvozaga kiritish uchun u yoqdan bu yoqqa yugurishaveradi.
Tezkor hujum.
Tezkor hujum komanda hujum harakatlarining eng samarali usuli hisoblanadi. Buning mohiyati Shundan iboratki, unda bitta-uchta uzatishda o‘yinchilardan birini darvozani zabt etish uchun qulay pozitsiyaga chiqaradigan hujum yoki javob hujumi uyushtiriladi.
Hujum – bu komandaning raqib darvozasini zabt etishga qaratilgan harakatlarini uyushtirish. Tez hujumning afzalligi Shundaki, bunda
mudofaadagi kuchlarini qayta uyushtirib olishga raqiblarning vaqti bo‘lmaydi. Hujumdagilarning hamma harakatlari kutilmaganlik elementlariga boy bo‘lib, yuqori tezlikda bajariladi. O‘yinchilar maydonda ko‘p manyovr qiladilar va to‘pni uzatish bilan eng qisqa vaqt ichida sheriklaridan birini zarba berish pozitsiyasiga chiqarish imkoniyatini yaratadilar.

HULOSA
Mavzu bo’yicha qayt etilgan adabiyotlar taxlili shu narsani e`tirof etishga imkon beradiki, malakali futbolchilarni tayyorlashda o’yinni o’rgatish uslubiyati va ularni turli o’yin mashg’ulotlarni ixtisoslashgan turlari shu malakalarni samarali ijro etishda muxim axamiyatga ega ekan. Dastlabki o’rgatish bosqichida endigina shug’ulanayotgan yosh futbolchi bolalar mashg’ulotlarida sakrash va tezkorlik sifatlari hamda tana muozanati turg’unligini rivojlantiruvchi aylanma tezlanish mashqlari etarli darajada qo’llanilmasligi aniqlandi. Binobarin mazkur malakaviy bitiruv ishiga tanlab olingan mavzu haqiqatdan ham dolzarb ekanligi o’z ifodasini topdi. Yuqori malakali futbolchilarga o’yinni o’rganishning dastlabki o’rgatish bosqichida shug’ullanayotgan yosh sakrovchanligini

qiyoslash bosqichida shug’ullanayotgan yosh bolalar tezkorligiga qiyoslash maqsadida o’tkazilgan tekshiruvlar natijalari shuni ko’rsatdiki katta yoshdagi mahoratli futbolchilarning rasmiy musobaqa o’yinlari davomida barcha o’yin malakalarini ijro etish uchun bajarilgan xarakatlar miqdorini tashkil etdi. O’yin malakalar samaradorligi esa aksariyati hollarda 50 % dan ham ortmoqda. Yosh futbolchilarni tanlab olishda mashg’ulotlarni tashkil etish o’rgatish boqichlaridanoq shakllantira borish o’ta dolzarb va muhim masala ekanligi ortiqcha isbot talab qilinmoqda. Futbol bilan shug’ulanishni endigina boshlagan 15-16 yoshli bolalarda tezkorlik sifatlari etarli darajada taraqqiy etmaganligi hamda yugurish ko’nikmalari deyarli shakllanmaganligi ko’zatildi. Joydan turib yugurib kelib balandlik sakrash natijalari orasidagi farq juda kam