Kirish Texnologik qism

Gazlarni siqish jarayoni. Gazni siqish jarayonidagi oxirgi bosimi atrof-muxit bilan issiqlik almashinishga boglik. Nazariy jihatdan faqat ikkita holat bo`lishi mumkin:

1. 
   Izotermik jarayon – gazni siqish jarayonida hosil bo`layotgan issiqlikning hammasi atrof muxitga ajratib olinadi va gazning temperaturasi o`zgarmas bo`lib turadi;
   
2. 
   Adiabatik jarayon – bunda atrof muhit bilan issiqlik almashinish umuman yo`k va siqish jarayonida issiqlik gazninig ichki energiyasi oshirishga sarflanadi va natijada uning temperaturasi ko`tariladi.
   

Lekin, odatda gazni siqish jarayonida xajm va bosim o`zgarishi bilan uning temperaturasining o`zgarishiga olib keladi va hosil bo`layotgan issiqlikning bir qismi atrof muhitga o`tadi.
Siqish jarayonidagi ish va iste’mol qilinayotgan kuvvat. Gazni r₁ bosimdan r₂ gacha izotermik siqish jarayoni T-S diagrammada T_A=const chizig`i bo`ylab o`tkazilgan AV to`g`ri kesma bilan ifodalanadi (2.50-rasm).
Adiabatik siqish jarayoni gaz va atrof muhit o`rtasida umuman issiqlik almashmasligi bilan xarakterlanadi. Gazni adiabatik siqishda dQ=0 va dS=0. Shunday qilib, adiabatik jarayonda entropiya o`zgarmas va u T-S diagrammada S<sub>A</sub> =const chizig`i bo`ylab o`tkazilgan AD to`g`ri chiziq bilan tasvirlanadi.
Gazni p₁ bosimdan p₂ gacha siqish davrida politropik jarayon yuz beradi va u AS qiya chizig`i bilan xarakterlanadi.
Agar, boshlangich bosim p<sub>1</sub> va oxirgisi p<sub>2</sub> ma’lum bo`lsa gazni siqish uchun sarflangan solishtirma ish l analitik usulda ham aniqlanishi mumkin:
izotermik jarayon uchun
(2.104)
adaibatik jarayon uchun
(2.105)
politropik jarayon uchun
(2.106)
bu erda v₁ – so`rish davridagi gazning solishtirma hajmi, m<sup>3</sup>/kg; k=s<sub>p</sub>/s<sub>v</sub>-adiabata ko`rsatkichi (gazning o`zgarmas xajmdagi issiqlik sig`imiga nisbati); m - politropa ko`rsatkichi.

Politropa ko`rsatkichi m ning qiymati gazning tabiati, xossalari va atrof muxit bilan issiqlik almashinish sharoitlariga bog`liq. Masalan, gazni suv yordamida sovutiladigan kompressorda havo siqilganda m =1,35 deb tahmin qilsa bo`ladi.

Izotermik siqishda eng kam ish sarflanadi. Shuning uchun ham gazlarni siqish izotermik jarayonga yaqin sharoitda tashqil etishga harakat qilinadi. Demak, siqish jarayonida hosil bo`layotgan issiqlikni gazni sovitish yuli bilan ajratib olinadi.
Siqish jarayonidan sung gazning temperaturasi T₂ quyidagicha aniqlanadi:
izotermik jarayon uchun
(2.107)
adiabatik jarayon uchun
(2.108)
politropik jarayon uchun
(2.109)

Gazni siqish uchun kompressor sarflayotgan nazariy quvvat N_n (Vt) ushbu formula yordamida topiladi:

(2.110)
bu erda V – kompressorning xajmiy sarfi,m³/s;  - gaz zichligi, kg/m³.
Agar, kompressorning hajmiy ish unumdorligi va gazning zichligi so`rish sharoiti, (ya’ni V=V<sub>1</sub> va =<sub>1</sub>=1/v<sub>1</sub>) hamda (2.104)...(2.108) tenglamalarni hisobga olsak, gazni kompressorda siqish jarayonida sarflanayotgan quvvatni aniqlash mumkin:
izotermik jarayon uchun
(2.111)
adiabatik jarayon uchun
(2.112)
politropik jarayon uchun
(2.113)
Kompressor o`qidagi kuvvat N_v ni quyidagi tenglama orqali hisoblab topiladi:

bu erda _v – hajmiy koeffistient, suyuqlikni klapan, turli tirqishlardan oqib chiqib ketishini hisobga oladi; _mex – kompressorning mexanik foydali ish koeffistienti, mexanik ishqalanishni engish uchun sarflanadigan energiyani hisobga oladi.
Elektr yuritkich kuvvati N_yu kompressor o`qidagi quvvat N<sub>v</sub> dan katta, chunki yuritkichning o`zida va uzatmada ma’lum miqdorda quvvat yo`qotiladi:

bu erda _eyu va _uz – elektr yuritkich va uzatmaning foydali ish koeffistientlari.
Yuritkich kerakli quvvati N_yu odatda 1015% zahira bilan qabul qilinadi, ya’ni

Adiabatik foydali ish koeffistientning _ad qiymati birga yaqin bo`lib, 0,930,97 ga tengdir. Izotermik foydali ish koeffistienti <sub>iz s</sub>iqilish darajasiga qarab, 0,640,78 qiymat oralig`ida bo`ladi. Mexanik foydali ish koeffistienti <sub>mex</sub> ko`pincha 0,850,95 oraliqdagi qiymatga teng.
Ventilyator o`qidagi N<sub>e</sub> quvvatni:
(2.114)
tenglamadan aniqlanadi. Bu erda <sub>v</sub> – ventilyator foydali ish koeffistienti bo`lib, uzatish koeffistienti _v va mexanik foydali ish koeffistienti _mex larning ko`paytmasi orqali aniqlanadi.