Кириш рввиПУ

GD- SMU SISTEMASI BO’YICHA EKG-5F EKSKAVATORI UZATMASINING HARAKAT PRINTSIPI
EKG-5 A ekskavatori uzatmasi harakat printsipini ko’tarish uzatmasi misolida ko’rib chiqamiz, chunki ekskavator mexanizmlarining boshqa uzatmalari bir-biriga o’xshash qilib yaratilgan.

5-rasmda ko’tarish uzatmasi chizmasi taqdim etilgan: Rasmda: ko’tarish generatori G; dvigatelь ko’targich-M; qo’zg’otgich –GE.Ekskavatorning uzatmasini boshqarish chizmasi qo’zg’otgichning GE (110V) o’zgarmas tokidan KM1 (KM1,2) kontaktorlari kontakti orqali quvvat oladi. KM1 kontaktori SA4 boshqaruv (bosim uzatmasini boshqarish chizmasida)kontrolleri nol holatida SA5(burilish-yurish uzatmasini boshqarish chizmasida) bo’lgandagina“Ishga tushirish” tugmachasini bosish bilan ulanadi, ya’ni bu har ikki uzatma ham uzib qo’yilgan bo’ladi.

Siyqalanishdan keyin KM1 kontaktori KM1,3 kontakti yordamida o’z-o’zidan quyidagi zanjirlar bo’yicha +110V; KM1; SBT; KV1; KV2; KV3; KGA; KM1,3; -110B. Gde KV1; KV2; KV3, maksimal tok rele kontaktlari mos ravishda ko’tarish uzatmasi zanjiri, bosim va burilish-yurish, blokirovkalanadi.Rele kontakti KGA yerga tok o’tib boradi. Tabiiyki, uzatmaning normal ish jarayonida ana shu barcha kontaktlar berk (tutashtirilgan) bo’ladi. Qandaydir avariya holati sodir bo’lganda rele albatta uzib qo’yiladi, KM1 kontaktorini quvvatlantirish zanjirini uzib, demak uning KM1,2 kontakti ham uziladi va barcha uzatmalarini boshqarish chizmasi quvvat olishdan to’xtatib qo’yiladi.

Oldin aytib o’tilganidek, uzatmani boshqarish PDD- 1,5V markali katta tokli magnit kuchaytirgichlar asosida amalga oshiriladi. G generator ikkita qo’zg’atuvchi cho’lg’amga ega bo’lib: shuntli ((LG1)parallel qo’zg’otish cho’lg’ami va (LG2). mustaqil qo’zg’otish cho’lg’ami. Generatorni boshqarish genatorning ikki qismga ajratilgan va (R1,R2) PDD- 1,5V magnit kuchaytirgichga chiquvchi ballast qarshiligi orqali ulangan mustaqil qo’zg’atish cho’lg’ami yordamida amalga oshiriladi.

Bu shuni anglatadiki, cho’lg’amga o’tuvchi tok SMUning barcha cho’lg’amlaridagi magnit oqimi yig’indisiga bog’liq bo’lib, ya’ni natijada G generator kuchlanishi miqdori SMU cho’lg’amida to’g’ridan to’g’ri o’tayotgan tokka bog’liq bo’ladi. Oldin aytib o’tilganidek, M dvigatelь uzatmasi generatordan quvvat oladi va uning tezligi generator kuchlanishiga to’g’ridan-to’g’ri bog’liq bo’ladi.

Uzatma orqali ko’tarishni boshqarish chizmasi 5-rasm.

PDD-1,5V bu uch fazalik katta tokli magnit kuchaytirgich-to’g’rilagichdan iborat. 220V uch fazalik o’zgaruvchan tokdan quvvatlanib, chiqishda u o’zgarmas tokni tarqatadi. SHunday qilib ekskavatorning barcha uzatmalari uchun harakat yo’nalishini o’zgartirish zarur bo’ladi, u holda PDD- 1,5V SMUning ikki blokidan iborat bo’ladi, ularning birtasi aylanganda oldinga ishlasa, LG2 kuchlanishli bir qutbli cho’lg’amni quvvatlab, boshqasi esa orqa tomonga aylanganda LG2 cho’lg’amni boshqa qutb kuchlanishi bilan quvvatlaydi.

PDD 1,5V magnit kuchaytirgich oltita PDD 1,5V boshqaruvchi cho’lg’amga ega:

LA1- tok bo’yicha qattiq manfiy teskari aloqa cho’lg’ami. LA2- topshiriq beruvchi cho’lg’am.

LA3- harakatlanuvchi cho’lg’am.

LA4- tok bo’yicha moslanuvchan manfiy teskari aloqa cho’lg’ami.

LA5- foydalanilmaydi.

LA6- kuchlanish bo’yicha qattiq cho’lg’am va moslashuvchan manfiy aloqa. SMU demak dvigatelь bilan boshqarish 9-ta holatga ega bo’lgan : 4 ko’tarish tezligi, 4 tushirish tezligi va nol holatdagi SA1 boshqaruv kontrolleri yordamida amalga oshiriladi

Boshqaruv kontrolleridagi elektr toki yo’nalishini o’zgartirib, PDD- 1,5V LA2 topshiriq beruvchi cho’lg’amni ulash chizmasidan R12- R15 qarshilik pog’onalarini chiqarish va kirgizish mumkin. SHunday qilib, biz cho’lg’amdan oqib o’tayotgan tokni o’zgartirishimiz mumkin, oxiri oqibatda uni bir ish pog’onasidan boshqasiga ulash natijasida M dvigatelning aylanish tezligi o’zgaradi. M dvigatelning ishlash rejimi 4 rasmda jadval asosida illyutratsiyada ko’rsatilgan.

Pastdagi tavsif qarshilikka to’liq kirishish bilan birinchi tezlikka va yuqoridagi esa to’rtinchi pog’onaga muvofiq keladi. vvedennom soprotivlenii,

Bundan tashqari ko’tarish uzatmasida kovlanadigan joyga cho’mich tushirilganda yuqori tezlik mavjud bo’ladi ( dvigatelni tushirish va ko’tarish tavsifi jadvalida birga qo’shilgan). Bu tezlik boshqaruv kontrollerining SA1 to’rtinchi “tushish” holatiga o’tishida ulanadi. Natijada KM2 kontaktori yeyilib, uning KM2,1 kontakti uziladi.

SHunday qilib, dvigatelning qo’zg’atish cho’lg’ami R9 katta qarshilik orqali qo’zg’atgichga (R10o’rniga) ulangan ekan, bunda demak, cho’lg’am orqali oqib o’tayotgan tok kamayadi, ya’ni dvigatelni qo’zg’atuvchi magnitli oqim kamayadi va natijada esa uning aylanish tezligi oshadi.

Bundan tashqari chizmada KM3 tormoz tizimi kontaktori kiritilgan. U o’chirilganda dvigatel valiga tormoz kolodkalari ustiga bekitib qo’yishi sodir bo’ladi. Boshqarish chizmasida kuchlanishning yo’qolish holatlarida KMZ bilan (masalan KM kontaktorini uzib qo’yilganida), yoxud qo’lda SA2 kaliti yordamida uzib qo’yiladi.

PDD- 1,5V cho’lg’amni qolgan boshqaruvchilariga vazifasini yanada batafsil ko’rib chiqamiz: LA1- tok bo’yicha qattiq manfiy teskari aloqa cho’lg’ami. Ekskavator uzatmasi ishining xususiyati shundaki, ish rejimi “tirgak” yoki to’xtatadigan rejimdaligidir. Ko’tarish uzatmasi rejimiga yirik tog’ jinslari bilan to’qnashishishi kiradi. Bundan uzatma tezligi nolga tushadi, val bilan to’qnashganda esa oshib boradi, bu o’z navbatida yuklamani yengib o’tishga imkon yaratadi. (6 rasm).

To’xtatish rejimida tokni cheklash LA1 cho’lg’ami bilan amalga oshiriladi. LA1 cho’lg’ami VD1 va VD2 germaniyli diodlar va taqqoslash potentsiometri orqali R7 (LM1) dvigatelь va generatorning(LG3) qo’shimcha qutblari cho’lg’amida kuchlanishning tushishi bilan ulanadi. GE qo’zg’atgichdan taqqoslash potentsiometriga dvigatelь va generatorning qo’shimcha qutblari cho’lg’amida kuchlanishni tushib ketishi bilan qiyoslanadigan R7 etalonli kuchlanish uzatiladi. Mo’’tadil ishlash rejimida etalonli kuchlanish ko’pdir va VD1 va VD2 diodlari teskari yo’nalish bo’yicha ulangan bo’lib, shu sababli ham bu kuchlanish LA1 cho’lg’ami orqali oqib o’tmaydi.

Agar kuchlanish qo’shimcha qutblarda tushib ketib etalonlidan oshib ketsa (bu 2 1_nom tokka muvofiq keladi), unda diodlardan biri (dvigatel aylanishi yo’nalishiga mos ravishda) to’g’ri yo’nalish bo’yicha ulangan bo’ladi va LA1 cho’lg’ami orqali tok o’ta boshlaydi va bu holat SMU magnit oqimining tezda kamayishiga olib keladi, demak zanjirda ham tok bo’ladi.



6-Rasm. – Bosh uzatmalarning mexanik xususiyatlari.
SHuningdek cho’lg’amdan mexanik tormozlashni ustama langar zanjirida tokni tezda kamaytirishda foydalaniladi. Oldin qayd qilib o’tilganidek, KM1 kontaktorini uzib qo’yilganda yoki SA2 kalitini nol holatga o’tkazilganda tormozda ustlash hosil bo’ladi.

Har qanday holatda taqqoslash potentsiametrini KM kontaktorining normal berk kontakti KM 1,1 orqali yoxud SA2 kalitini o’zi orqali shuntlash R7 amalga oshadi. Bu holatda LA1 cho’lg’amdan tok o’ta boshlaydi. LA4 tok bo’yicha cho’lg’amda manfiy teskari aloqa o’ziga xos transformator orqali asosiy zanjirga ulanadi, birlamchi cho’lg’amning o’zi LG3 generatorining qo’shimcha cho’lg’ami hisoblanadi, ikkilamchi – yana birta cho’lg’am esa xuddi shunday qo’shimcha qutblarga o’ralgan bo’ladi.

SHunday qilib zanjirdan o’zgarmas tok o’tadi, unday bo’lsa bu transformator asosiy zanjir faqatgina o’tish jarayonlarida ishlay boshlaydi, u vaqtda LA4 cho’lg’am ravon o’tishni ta’minlab ishga tushib ketadi.O’tishning ravonligini o’zgaruvchan aktiv qarshilik R6 yordamida boshqarib borish mumkin. LA6- kuchlanish bo’yicha qattiq va moslashuvchan manfiy teskari aloqa cho’lg’ami. Kuchlanishli generatorga R3 va R4 qo’shimcha qarshilik orqali ulanadi.

Tanlangan pog’onada uzatma ishini barqarorligini, pasayishini esa to’ldiruvchi sifatida, asosiy zanjirda esa kuchlanishni oshishini ta’minlab beradi (asosiy zanjirda U pasaygan holatda LA6 cho’lg’amda tok kamayadi, shu bilan birga LG2 qo’zg’otish generatori cho’lg’amida tok ko’payadi, kuchlanish ko’payib boradi yoki uning teskarisi)

Bundan tashqari u SA1 boshqarish kontrollerini nol holatiga (cho’michning yukni tushurish vaqtidagi burilishida)qo’yganda mexanik tormozsiz ham cho’michni muvozanatini ushlab turishni ta’minlab beradi. Bu quyidagicha sodir bo’ladi: Boshqarish kontrollerini nol holatiga qo’yganda, cho’mich og’irlik kuchi ta’siri ostida pastga intiladi va M dvigatelni aylantira boshlaydi, shunday qilib LM1 dvigatelni qo’zg’atish cho’lg’ami kuchlanish ostida bo’lishda davom etadi, dvigatelь shakllanib generator sifatida tok ishlab chiqara boshlaydi.Bu tok SMU topshiriq beruvchi cho’lg’amga o’zgartirib, LA6 cho’lg’amga kelib tusha boshlaydi(shunday qilib LA2 bu paytda o’chirilgan bo’ladi). SMUga ulangan LG2 generator qo’zg’atgichi cho’lg’amidan tok o’ta boshlaydi. Ana shu generator orqali ishlab chiqilayotgan tok dvigatelь ishlab chiqarayotgan tokka qarama-qarshi yo’naltiriladi, ya’ni uni (dvigatelni) aylanish to’sqinligiga qaramasdan generator uni tok bilan ta’minlaydi. LA6 CHo’lg’amining qayd qilib o’tilgan funktsiyalaridan tashqari EKG-5 tipidagi ekskavatorlarda kuchlanish bo’yicha moslanuvchan teskari aloqa vazifasi ham yuklatilgan.

1-tabilatsada – asosiy ekskavator mashinalarining o’rnatilgan quvvati ko’rsatilgan.

Tip ekskavatora	Tip i moщnostь privodnogo dvigatelya	Tip i moщnostь silovogo transformatora
EKG - 5A	AE-113-4 U2	TME-40/6
	250 kVt	40 kVA
EKG-8I	SDE-15-34-6 U2	TME-160/6
EKG-10	630 kVt	160 kVA
EKG-12,5	SDE-16-46-6 U2	TME-250/6
EKG-15	1250 kVt	250 kVA

Xulosa.

Bu yerda ko’rib chiqilgan GD- SMU uzatmasi yaxshi regulirovka qiladigan va ishchi tavsiyalarga ega bo’lib, shu bilan bir qatorda u ayrim ahamiyatli kamchiliklarga ham ega:

GD tizimi bo’yicha uzatmadan foydalanish juda ko’p sonli aylanish qismlarini mavjudligiga bog’liq, sezilarli darajada samaradorligini (k.p.d.ni) pasaytiradi va qo’shimcha xizmat talab etadi: moylash, smazka, cho’tkalarni almashtirish va boshq.)

Kapital xarajatlar ko’payadi (birta o’rniga 3 ta mashina).

Gabarit uskunalar oshadi. Rostlash vaqtida ko’p energiyaning yo’qotilishi.

Ko’rsatilgan kamchiliklari orqali uzatmasini ana shu tizimi qudratli (250 kVtdan ko’p) bo’lgan ekskavatorlarda qo’llanilmaydi. EKG-8 va EKG-10 ekskavatorlarida oldingiga nisbatan afzalliklarga ega bo’lgan GD-EMU tizimi qo’llaniladi, biroq bu ikkala tizim ham takomillashtirishni yoki sifatli boshqariladigan tejamkorlikka erishish imkonini beruvchi tristor o’zgartirgichli asosdagi o’ta zamonaviy tizimga o’tishni ( TP-L tizimi bo’yicha uzatma) talab etadi.

Hozirgi kunda ekskavatorlarda tiristor o’zgartirgich orqali o’zgarmas tokni boshqarish usulida ishlab chiqilib, qo’llanilmoqda, o’z navbatida bu aylanadigan o’zgartirgichda energiyaning isroflanishini oldini olishga imkon beradi va ta’mirlash va texnik xizmat ko’rsatish xarajatlarini kamaytiradi.

Bir qator konchilik korxonalarida dizelli gidravlik ekskavatorlarni qo’llanilishi karьerlarni beso’naqay elektr bilan ta’minlash sistemasidan va dvigatelni ravon boshqarish xususiyatiga erishilganda o’zgarmas tokdan xalos qiladi.

Bu mashinalarning kamchiligi shundaki ularda qimmat narxdagi dizel yoqilg’ilaridan foydalaniladi va ular tomonidan ishlatiladigan gazlarni chiqarish naqdligi ta’minladi. SHuning uchun ham xavfsizlik va tejamkorlikni oshirish uchun murakkab tizim qo’llaniladi: asosiy agregatni quvvatlantirish uchun elektr energiya va ekskavatorning asosiy mexanizmlari uzatmasi uchun gidravlik .