Kirish O`simlikchilik

O`zbekiston Respublikasi mintaqalari
Oylar va sanalar, maqbul ekish maddatlari
1	Qoraqalpog`iston Respublikasi	1.IX.-1.X.
2	Andijon viloyati	15.IX.-20.X.
3	Buxoro viloyati	15.IX.-20.X.
4	Jizzax viloyati	15.IX.-20.X.
5	Qashqadaryo viloyati	15.IX.-20.X.
6	Namangan viloyati	15.IX.-20.X.
7	Navoyi viloyati	15.IX.-20.X.
8	Samarqand viloyati	15.IX.-20.X.
9	Sirdaryo viloyati	15.IX.-20.X.
10	Surxondaryo viloyati	15.IX.-20.X.
11	Toshkent viloyati	15.IX.-20.X.
12	Farg`ona viloyati	15.IX.-20.X.
13	Xorazm viloyati	1.IX.-1.X.

3. Ekish meyorlarini belgilash

• 
  Ekish meyori urug` unuvchanligi hamda 1000 dona don vaznini hisobga olgan xolda belgilanadi.
  
• 
  Ekish muddatiga qarab:
  

• 
  Erta muddatlarda gektariga 4,0 mln unuvchan urug` ya`ni 200 kg. hisobida belgilanadi.
  
• 
  O`rta muddatlardagektariga 4,5 mln unuvchan urug` ya`ni 220 kg. hisobida belgilanadi.
  
• 
  Kechki muddatlarda gektariga 5,0 mln unuvchan urug` ya`ni 240 kg. hisobida belgilanadi.
  

- G`o`za qator orasiga ekishda urug` sarfi 10-15 foizga oshiriladi.

Dunyoda paxtachilik bilan shug`ullanuvchi mamlakatlar anchani tashkil etadi. O`zbekiston esa ularning orasida eng shimoliy mintaqada joylashgan. Shunday bo`lsa-da, mamlakatimiz oq oltin yetishtirish bo`yicha jahonda oltinchi, uni eksport qilish bo`yicha esa ikkinchi o`rinda turadi.

Ochig`i, bu maqomga erishish va uni barqaror saqlab turish bugungi raqobat tobora keskinlashib borayotgan bir sharoitda oson emas. Mazkur jarayonda, tabiiyki, respublikamizda paxtachilik tarmog`ini yanada rivojlantirish maqsadida tizimli islohotlar izchil amalga oshirilayotgani, xususan, dehqon va fermerlar mehnati munosib qadrlanayotgani muvaffaqiyatlar omili bo`layotir. Shu bilan birga, yurtimizda paxtachilik bo`yicha boy tajriba to`plangani, fermerlar hukumatimiz tomonidan qo`llab-quvvatlanayotgani, ularning samarali mehnat qilishlari uchun barcha shart-sharoitlar yaratilgani tufayli, tabiat injiqliklariga qaramay, har yili mo`l va sifatli hosil olishga erishilayotganini alohida ta`kidlab o`tish kerak.

Mustaqillik yillarida mamlakatimiz iqlim va tuproq sharoitiga mos tezpishar hamda serhosil, qishloq xo`jaligi ekinlari zararkunandalari va kasalliklarga chidamli o`nlab yangi g`o`za navlari yaratildi. Xususan, bugungi kunda asosiy maydonlarda S-6524, Buxoro-6, Buxoro-8, Buxoro-102, Besh qahramon, Sulton, Porloq-2, Namangan-77, An-Boyovut-2 singari shunday xususiyatlarga ega paxta yetishtirilmoqda. Ularning tolasi sanoatbopligi esa o`zbek paxtasining mavqei yanada yuksalishini ta`minlamoqda. Gap shundaki, tolamizning oppoq rangi, pishiqligi, mikroneyr ko`rsatkichlari ustunligiga xalqaro ekspertlar tomonidan yuqori baho berilgan. Jahon to`qimachilarining O`zbekistonga intilishi, tolamizni sotib olishga katta umid bog`lashining sababi shunda. Qolaversa, an`anaviy o`tkazib kelinayotgan Xalqaro O`zbekiston paxta yarmarkasi ana shu masalalarning ro`yobga chiqishi yo`lida jahon paxta bozorining muhim voqeasiga aylanib bormoqda. Buni yarmarkaning ochilish marosimida so`zga chiqqan paxta bo`yicha xalqaro maslahat qo`mitasining ijrochi direktori T.Taunsend, «Cotton Outlook» xalqaro agentligi bosh muharriri R.Batler, Xitoy paxta uyushmasining vitse-prezidenti Sh.Jianvey, «Cotton Vangladesh» xalqaro agentligining bosh muharriri K.Axsan, «Dubai Multi Commodites Center» ijrochi direktori D.Rutlej va boshqalar alohida e`tirof etishdi. Quvonarlisi, ular tomonidan mamlakatimiz nafaqat sifatli paxta yetishtiruvchi, balki xom-ashyoni kafolatli ravishda yetkazib beruvchi ishonchli hamkor sifatida tan olindi.

Paxtachilik sohasidagi agrotexnik tadbirlarni (bu tadbirlar asosan, ishlab chiqarish va bozor infratuzilma subyektlari tomonidan amalga oshiriladi) o`z muddatida bajarilmasligi yoki ayrim resurslarni belgilangan meyorlarda berilmasligi natijasida mumkin bo`ladigan nobudgarchiliklar miqdori hisob- kitoblarini keltirish mumkin, ya`ni:

• 
  chigit ekishni o`z muddatida o`tkazilmasligi, g`o`zaning kech unib chiqishi hosildorlikni o`rtacha 3,4 s/ga gacha;
  
• 
  sho`rlangan maydonlarning sho`rini yuvmaslik yoki sifatsiz sho`r yuvish 9,0 s/ga gacha;
  
• 
  nam saqlash uchun boronalashni o`tkazilmasligi o`rtacha 3,4 s/ga gacha;
  
• 
  chigit ekishdan oldin tuproqning yumshatilmasligi o`rtacha 2,8 s/ga gacha;
  
• 
  chigit ekishdan oldin mola bilan tekislamaslik esa 1,6 s/ga gacha;
  
• 
  umumiy chigit ekishdan oldin maydondagi kesaklarni maydalab tuproqni ekishga tayyorlamaslik o`rtacha 8,8 s/ga gacha;
  
• 
  chigit ekishdan oldin mineral o`g`itlarni bermaslik 2,5 s/ga gacha;
  
• 
  chigitni agrotexnik talablar asosida sifatli tayyorlamaslik 1,3 s/ga gacha;
  
• 
  barcha turdagi mineral o`g`itlar berishni 1 iyulgacha tugatmaslik 10,3 s/ga gacha;
  
• 
  yagonani kechikib o`tkazish yoki chigitni qayta ekish hosildorlikni 2,2 s/ga gacha kamayishiga sabab bo`ladi;
  
• 
  begona o`tlar to`liq tozalansa, hosildorlik 3,6 s/ga gacha;
  
• 
  paxta maydonlarini har 3 yilda joriy tekislash o`rtacha 6,6 s/ga gacha;
  
• 
  har gektar maydonga 12 tonna organik o`g`itlarni berish hosildorlikni o`rtacha 2,1 s/ga gacha oshiradi.
  

Hisob-kitoblardan ko`rinib turibdiki, paxtachilik umuman qishloq xo`jaligi mahsulotlari hosildorligini oshirish, eng avvalo, fermer xo`jaliklariga infratuzilma subyektlarining samarali xizmat ko`rsatishi va ta`minot korxonalari tomonidan moddiy resurslarni o`z vaqtida yetkazib berilishiga bog`liq.

Davlatning g`alla mustaqilligi siyosati

G`alla yetishtirish – qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishining asosini tashkil etadi. G`alla aholining non, makaron mahsulotlariga, non mahsulotlariga bo`lgan talablarini qondiribgina qolmasdan, shuningdek, sut, go`sht, tuxum va boshqa mahsulotlarning ishlab chiqarilishini ham belgilaydi. Chunki, u hayvonlar va parrandalarni ham muhim ozuqa bilan ta`minlaydi. G`alla oziq- ovqat, kimyo, yengil sanoatning qator tarmoqlari uchun xom-ashyo bo`lib xizmat qiladi. U davlat non mahsulotlari resurslarini yaratish va yangilashda ham zarur, bundan tashqari muhim eksport mahsuloti hamdir.

G`allani barqaror yetishtirish ilg`or texnologiyalarni joriy etmasdan, intensifikatsiyaning sifat jihatdan mehnat, moddiy va energiya resurslaridan, zamonaviy o`simliklarning biologik jihatdan hosildor navlarini asoslangan, hosildorlik salohiyatiga asoslangan sifat jihatdan yangi darajalariga o`tmay turib, erishib bo`lmaydi.

Non mahsulotlari tayyorlashda bug`doy (g`alla) tarkibidagi shira, uning sifati, miqdori o`ta muhim ahamiyatga ega. G`alla naturasi g`allaning 1 kg massasida aniqlanadigan tegirmon jihozlari partiyasining muhim sifat ko`rsatkichlari hisoblanadi. Bug`doy doni 720 grammdan yuqori naturada yuqori texnologik xossaga ega bo`ladi. Bu miqdordan past bo`lsa, don maydalanganda (tegirmonda) uncha yuqori sifatli bo`lmagan va kutilganidan kam un beradi. Donning shiraligi 50-60% bo`lishi kerak.G`alla ishlab chiqarish iqtisodiy ko`rsatkichlari samaradorligi quyidagicha: g`alla ekinlarining hosildorligi, mehnat unumdorligi, mahsulot birligi tannarxi va hokazo.

O`zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan g`alla mustaqilligiga erishish vazifasi qo`yildi va bu vazifa sharaf bilan uddalandi (3-rasm).

3-rasm. Don mustaqiligigacha xorijdan xarid qilingan don,

ming tonna

4-rasm. Dunyo bo`yicha 2013 yilda bug`doy yetishtiruvchi asosiy davlatlarda hosildorlik, t/ga
Qishloq xo`jaligida resurs tejovchi texnologiyalarning joriy etilishi va boshqa agroinnovatsion chora-tadbirlar hisobiga g`alla hosildorligi yildan-yilga ortib bormoqda (4-rasm).

Yuqorida keltirilgan ma`lumotlardan ko`rinib turibdiki, Jahonda va O`zbekistonda g`alla mustaqilligiga erishilgandan keyingi yillarda g`alla ishlab chiqarish tez sur`atlar bilan rivojlandi (4-jadval).