Kirish Nazariy qism

G к  МV k ( jк  j )

(1.1)

bu еrda G _к -qalqovichning og‟irligi, kg; V _k – qalqovich hajmi, m³; j _к – qalqovich tayyorlangan materialning solishtirma og‟irligi, kg/m³; J- o‟lchanayotgan muhitning solishtirma og‟irligi, kg/m³.

Bu holda qalqovichning og‟irlik kuchi pastga qaratilgan. Qalqovichning og‟irligi yuqoriga yo‟nalgan kuch bilan muvozanatlashadi:

Muhitning o‟zgarmas oqimiga mos bo‟lgan qalqovichning muvozanat holatidagi

og‟irlik va itaruvchi kuchi o‟rtasidagi tenglik quyidagicha:
Vq(jq-j) =(P1-P2)f0	(1.2)

U holda ishqalanish kuchi e„tiborga olinmaydi; (12.13) tenglama asosida qalqovichdagi bosimlar farqi:

Р1Р2	Р	V k ( j j  j )	Р1Р2	Р
		f 0

ΔP – bosimlar farqi, Pa.

(1.3) tenglama bosimlar farqi qalqovichning hajmi, kesim yuzaga, qalqovich va muhitning solishtirma og‟irliklariga, ya„ni o‟lchash jarayonida o‟zgarmaydigan kattaliklarga bog‟liqligini ko‟rsatadi. Demak, sarf o‟dchanayotgan bosimlar farqi o‟zgarmas. O‟lnayotgan muhitning rotametr devorlari va qalqovich orasidagi o‟tish tezligi

	2 g	^P1	 P2	(1.4)

f

bu еrda v - o‟tish tezligi, m/s; (1.4) tenglamadan

Р1Р2	Р	 2		j
					(1.5)

(1.4) va (1.5) tenglamalarni tenglashtirsak, oraliq oqim tezligiga ega bo‟lamiz

	2 gV k ( j j 	j )	(1.6)

j * f ₀

Oqimning xalqa oralig‟idagi tezligi va uning yuzasi ma„lum bo‟lgach o‟lchanayotgan muhitning hajmiy sarfini aniqlash mumkin:

Q k	  F	2 gV k ( j j	 j )
				(1.7)
		j * f	0

bu еrda Q_q – o‟lchanayotgan muhitning hajmiy sarfi, m³/soat. Α – sarf koeffitsienti, bu eksperimental kattalik bo‟lib, suyuqlikning qalqovichga ishqalanish ta„sirini muhit uyurmasi hosil bo‟lgandagi bosim sarfini nazarda tutadi. Ildiz ostidagi kattaliklar doimiy bo‟lgani uchun ularni K koeffitsient bilan almashtirish mumkin. Unda

Q _q    F  K

Bu bog‟lanish chiziqli bo‟lgani sababli rotametrning shkalasi teng bo‟linmali bo‟ladi. Rotametrlarning α sarf koeffitsienti analitik usulda aniqlash qiyin bo‟lgan bir qator kattaliklarga bog‟liq. Shuning uchun har bir rotametr eksperimental ravishda darajalanadi. Sarf tenglamasiga kirgan barcha kattaliklar darajalanish shartlariga muvofiq bo‟lgandagina shkalaning bu tarzda darajalanishi aniq bo‟ladi. Qalqovichning ustki qismi qiya kesiklar tarzida ishlanadi, shu sababli qalqovich vertikal o‟q atrofida aylanadi. Qalqovich naycha ichida uning devorlariga tegmay aylanadi, bunda uning sezgirligi oshadi.

Tajriba va sanoatda shisha va metall korpusli rotametrlar chiqariladi. Metall korpusli rotametrlar shkalasiz o‟lchov asboblaridir.

Bu asbobning ishlash usuli harakatlanuvchi qalqovich massasi bilan asbobning oqim o'tish teshigida bosimlar farqi natijasida yuzaga keladigan kuch o'zaro muvozanatlashishiga asoslangan. Bunda o'tish teshigining yuzasi sarf qiymatiga qarab o'zgaradi, bosimlar farqi esa doimiy bo'ladi (o'zgarmaydi).

Bosimlar farqi o‟zgarmas sarf o‟lchagich (rotometr).

a) qalqovichli royometr sxemasi; b) shisha trubkali rotometr sxemasi.

Rotometrning (bosimlar farqi o‟zgarmas sarf o‟lchagich) sxemasi 31-rasmda keltirilgan. Asbobning o‟lchash qismi ichida qalqovich yoki porshen 2 joylahtirilgan vertical shisha trubka 1 dan iborat. Trubka orqali o‟tayotgan o‟lchanayotgan moddaning oqimi (suyuqlik yoki gaz) qalqovichni ko‟taradi. Qachonki trubka devorlari bilan qalqovich jismi orasidagi oraliq masofa ma‟lum o‟lchamga etganda, qalqovichga ta‟sir etuvchi kuchlar o‟zaro tenglashadi. Qalqovich esa sarf kattaligiga mos keladigan ma‟lum balandlikda to‟xtaydi.

Oqimda qo'yilgan qalqovichga o'lchanayotgan mahsulotning itarish kuchi F (N) ta'sir etib, u quyidagi formula orqali aniqlana

							(2.1)
		bu yerda:		Vq - qalqovichning hajmi, m^3;
				-qalqovich tayyorlangan material va
				o'lchanayotgan mahsulotning solishtirma og'irligi Induksion sarf o’lchagichlar Induksion sarf o‟lchagichlarning ishlash usuli tashqi magnit maydoni ta‟sirida elektr o‟tkazuvchi suyuqlik oqimining induksiyalanishi natijasida hosil bo‟lgan EYUK ni o‟lchashga asoslangan. 3 – rasmda induksion sarf o‟lchagichlarning sxemasi keltirilgan. Nomagnit materialdan tayyorlangan quvur 1 dan oqib o‟tayotgan suyuqlik elektromagnit 2 tomonidan yuzaga kelgan magnit maydon kuch chiziqlarini kesib o‟tadi. Magnit maydon ta‟sirida suyuqlik oqimining o‟rtacha tezligiga proporsional ravishda elektr yurituvchi kuch hosil bo'ladi. Bu yerda suyuqlik oqayotgan quvurning kesimi o'zgarmaydi (doimiy bo'ladi). Induksiyalangan EYUK quvurning bir xil yo'nalishdagi ko'ndalang kesimida o'rnatilgan elektrodlar 3 yordamida qabul qilinadi, EYUK kattaligi kuchaytirilib, ikkilamchi asbob yordamida o'lchanadi. Sarf o'lchagichda ADS (absoblar davlat sistemasi) dagi har qanday bloklarni o'lchash imkoniyatiga ega bo'lib, chiqish signali 0-5 mA tok kuchiga va 0,02-0,1 MPa ga teng bo'lgan siqilgan havo bilan ishlaydi. Induksion sarf o'lchagichlar bir qator qulayliklarga ega. Sezgir elementning o'lchanayotgan mahsulot bilan kontaktda bo'lmasligi uni mahsulot bilan yuzaga keladigan kimyoviy o'zgarishlardan saqlaydi. Bu esa Kimyo va oziq-ovqat sanoatida muhim ahamiyatga ega. Asbob inersiyasiz hisoblanib, uni avtomatik rostlash sistemalarida qo'llash foydalidir. Asbobning ko'rsatishi suyuqlikning zichligiga, qovushoqligiga va oqimning xarakteriga (turg'un, turg'un bo'lmagan) bog'liq emas. Induksion sarf o'lchagichlar bir qancha Kimyo va oziq-ovqat mahsulotlarining sarfini o'lchash uchun qo'llaniladi. Sarf o'lchagich ichki diametri 3 dan 1000 mm gacha bo'lgan quvurlarda 1-2500 m^3 soat sarflarni o'lchashni ta'minlaydi, xatoligi 5 % dan oshmaydi. Suyuqlik va gazsimon moddalar miqdorini o'lchash uchun ishlatiladigan hisoblagichlar ishlash usuliga ko'ra tezlik, hajm va vazn hisoblagichlariga bo'linadi. Ishlab chiqarishda ko'proq tezlik va hajm hisoblagichlari ishlatiladi. Gazlar miqdorini o'lchashda esa hajmiy usuldan foydalaniladi. Induksion sarf o‟lchagichlarning ishlash prinsipi tashqi magnit maydon ta„sirida elektr tokini o‟tkazuvchi suyuqlik oqimida hosil bo‟lgan EYK ni o‟lchashga asoslangan. Magnitning N va S qutblari orasida magnit maydoni kuch chiziqlari yo‟nalishiga perpendikulyar ravishda suyuqlik oqadigan quvurdan o‟tadi. Magnit maydonidan o‟tadigan quvo‟rning qismi nomagnit material (ftoroplast, ebonit va boshqalar) dan tayyorlanadi. Quvur devorlarida bir-biriga diametrlar qarama-qarshi yo‟nalgan o‟lchash elektrodlar o‟rnatilgan. Magnit maydoni ta„sirida suyuqlikdagi ionlar harakatga keladi va o‟z zaryadlarini o‟lchash elektrodlariga berib, ularda Е EYK hosil qiladi. EYK suyuqlik oqimi tezligiga proporsional EYKning miqdori, magnit maydoni doimiy bo‟lganda, elektr magnit induksiyasining asosiy tenglamasi orqali aniqlanadi. E  BD урт (2.4) bu еrda В – magnit qutblari oralig‟ida hosil bo‟lgan elektr magnit induktsiya, T 1 ; D- quvo‟rning ichki diametri (elektrodlar orasidagi masofa), m; ^ у рт - oqimning o‟rtacha tezligi, m/s. Xulosa Xulosa qilib shuni aytish mumki sanoatning ko'pgina tarmoqlari, ishlab chiqarish texnologik jarayonlarida moddaning sarfi, miqdori va hajmini o'lchash, ularni tekshirish va boshqarishda hamda kerakli xom-ashyo, yarim mahsulot va tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarishda asosiy o'rin egallaydi. Bundan tashqari sarf, miqdori va hajmini o`lchashda sanoatda to`g`ri sarf o`lchagichni tanlay bilish, bu juda katta ahamiyatga ega. Sarfni o'lchash uchun mo'ljallangan asboblar sarf o'lchagichlar deyiladi. O'lchash usuliga ko'ra sarf va miqdorni o'lchash uchun mo'ljallangan asboblar quyidagi guruhlarga bo'linadi: tezlik va hajm hisoblagichlari; bosimlar farqi o'zgaruvchan va o'zgarmas sarf o'lchagichlar; o'zgaruvchan sathli sarf o'lchagichlar; elektromagnit va ultratovush sarf o'lchagichlar; tarozilar va dozatorlar; donali mahsulotlarni hisobga olish uchun mo'ljallangan asboblar haqida, bu kurs ishida to`liq ma`lumotga ega bo`lish munkin. Adabiyotlar ro`yxati 1. Islom Karimov. O‟zbekiston XXI asr bo‟sag‟asida. Toshkent, O‟zbekiston, 1997. B.E.Muhamedov Metrologiya. Texnologik ko‟rsatkichlarini o‟lchash usullari va asboblari Toshkent, - O‟qituvchi. 1991. N.R. Yusufbekov, B.E. Muxamedov, Sh.M. G`ulomov. << Texnologik jarayonlarni boshqarish sistemalari>> . Toshkent, << O`qituvchi >>, 1997. N.R. Yusufbekov, B.E. Muxamedov, Sh.M. G`ulomov. << Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish>> . Toshkent, << O`qituvchi >>, 1997. D.M. Shomurodova, A.U Usmonov, M.I. Abduraxmonova, <> Toshkent <> 2002 Metyuz Dj.G Fink K.D. Chislenie metodi. Ispolzovanie MATLAB.Per. s angl. M. Izd. Dom. “Vil`yams” 2001 7. Islom Karimov. O‟zbekiston XXI asr bo‟sag‟asida. Toshkent, O‟zbekiston, 1997. Г.М.Иванов, Н.Д.Кузнецов, В.С.Чистяков. Теплотехнические измерения приборы. М: Энергоатомиздат. 1984. SHoyunusov Sh.SH. Issiqlik texnika o‟lchovlari fanidan ma„ruza matnlari. ToshDTU. 2000.

					5310900-Metrologiya, standartlashtirish va mahsulot sifat menejmenti.	varoq
	varoq	№ hujjat.	imzo	vaqt