Kirish Nazariy qism Texnologik xisobotlar

Kislorodli-mash’alli eritish pechi.


Dunyoda mis eritib chiqarish bo‘yicha yetakchi o‘rinlardan birini egal­­lab turgan AQSH yiliga 1,5 mln. tonnadan ortiq, MDH mamlakatlari ham­da Yaponiyada 1 mln. tonnadan ortiq, Xitoy va Chilida 2 million ton­na­dan ortiq mis sof metall holida ishlab chiqarilayotgan bo‘lsa, Zambiya, Germaniya, Belgiya, Kanada, Avstra­liya kabi mamlakatlar ham juda katta mis koni zaxiralari hamda yuqori texnologiyada ishlaydigan agregatlari tufayli yetakchi mis ishlab chiqa­ra­­digan mamlakatlar sirasiga kiradi. Asrimizning eng taraqqiy etgan eri­tish pechlari qatorida avtogen ja­ra­yonlarni o‘z ichiga olgan pechlar haqi­da ma’lumot bermay ilojimiz yo‘q.
Barcha avtogen eritish agregatlarining paydo bo‘lishiga ham aso­siy sabab – boyitish usullarining o‘ta taraqqiy etganligidir. Chunki boyi­tish­dan so‘ng olingan mis boyitmalari mayda, kukun holida bo‘lib, av­val yallig‘ qaytaruvchi pechlar, keyin elektr pechlari va nihoyat, avto­gen eri­tish pechlarining paydo bo‘lishiga olib keldi.
Avtogen jarayon aslida bugun yoki kecha o‘ylab topilgan yangi ja­rayon emas. O‘z-o‘zidan issiqlik chiqishi bilan boradigan jarayonlar qariyb 100 yildirki sulfidli va oksidli boyitmalarni oksidlovchi kuydi­rish jarayo­nida, shuningdek, misli-nikelli shteynlarni konver­torlash jara­yo­­ni­da ham keng qo‘llanib kelinmoqda. Bunda sulfidli birikmalarning oksidlanishi, parcha­lanishi mobaynida yuqori harorat­ning ajralib chiqi­shi natijasida bora­digan jarayon XX asrning boshidayoq sanoat miqyo­sida keng qo‘llanilgani texno­­logiya tarixidan yaxshi ma’lum [18].
Avtogen eritish texnologiyasini, umuman olganda, oksidlovchi ja­rayon ham deyish mumkin. Avtogen jarayonlarda issiqlik almashuvi, mas­sa alma­shuvi hamda issiqlikning uzatilishi boshqa pechlarga qara­gan­da umuman boshqacha bo‘lishi kuzatilgan, ya’ni oqova gaz hara­kat yo‘nalishi tosh­qolning erish haroratiga nisbatan yuqori bo‘ladi. Shu­ning uchun ham issiq­likning yo‘qolishi, ya’ni oqova gaz bilan tash­qariga chi­qib ketishi, biroz bo‘l­sa-da, yuqoriroqdir. Yonilg‘ilar, yoqilg‘i resurs­­la­ri­ning yildan-yilga ka­ma­yib ketishi va elektr energiya narxining ortib turishi avtogen jarayon­larning mavqeini yuqori ko‘rsat­kichga ko‘ta­rib kel­moqda. Chunki avtogenli agregatlarga deyarli yoqil­g‘i yoki qizitish uchun elektr energiyasi beril­maydi. Haroratni orttirish uchun ko‘pincha pech­ga oksidlash uchun purka­layotgan havo yoki texnologik kislorod qizdirib beriladi.
Shunday pechlar sirasiga kirgan Vanyukov pechi XX asrning o‘rta­­larida taklif etilgan. Keyinchalik 90-yillarga kelib, u sanoatda keng ish­la­­tilib, suyuq vannada eritish (ya’ni Vanyukov) pechi nomini oldi. Quyidagi rasm­da “Vanyukov pechi”ning umumiy ko‘rinishi tasvirlangan. Bu pech haqida keyingi bo‘limlarda batafsil so‘z yuritiladi.