Kirish. Mavzuning dolzarbligi

IV. Androgen garmonlar (Erkak jinsiy garmonlari) va ularning sintetik anologlarin
4.1. Testosteron propionat

1931-yilda Budennandt va Cherning yomonidan birinchi marta erkaklar siydigidan ketma-ket ajratib olingan ikki xil kristall modda, bichilgan erkak hayvonlarda ikkinchi jinsiy belgilar paydo qilinganligi aniqlandi.

Birinchi ajratib olingan modda jinsiy garmon sifatida birmuncha kuchli biologik ta’sirga ega, keton xarakterdagi steroid yutilishli androsteron bo’lsa, keyingi siydikdan ajratib olingan modda unga nisbatan bir qancha kuchsiz biologik ta’sir ko’rsatuvchi degidroandrosterondir.

Degidroandrosteron kimyoviy tuzilishi jihatdan andresterondan C₅, C₆ holatdagi uglerod atomlari o’zaro qo’shbog’ bog’laganligi bilan farqlanadi. Ular orasidagi ko’rinishidan juda ham kichik bir o’zgarish bo’lishiga qaramay, moddalarning farmokologik ta’sir kuchi turlicha bo’ladi. Bu hol yana bir bor organik dori moddalarining kimyoviy tuzilishi bilan farmokologik ta’siri o’rtasidagi munosabat qanchalik jiddiy va muhim ekanligini ko’rsatadi.
1935-yilda gollond olimi Lake o’z shogirdlari bilan birgalikda buqa urug’donidan androsteroonga nisbatan, yanada birmuncha kuchli biologik ta’sirli, yangi testeron garmonini ajratib oladi.

Hozirgi vaqtda testosteron testikulaning birlamchi garmoni bo’lib, andrasteron va degidroanrosteron esa uning organizmdan turli ta’sirlar natijasida o’zgarishga uchragan hosilasi, deb hisoblanadi.

Testosteron fizikaviy hossasi jihatdan oq, mayday ksistall kukun bo’lib, suvda erimaydi, 95% li spirt, efir va xloformlarda eriydi. U 166-170°C da suyuqlanadi.

Testosteron beqaror modda bo’lib, organizmda tezlikda turli o’zgarishlarga uchrab, o’zining fiziologik faolligini yo’qotadi. Shu sababdan ham u tibbiyotda sof halda deyarli qo’llanmaydi. Ammo uning turli oganik kislotalar bilan xosil qilgan murakkab efirlari jumladan, propion va enantat kislotalari bilan hosil qilgan efirlari barqarorligi hamda organizmda uzoq vaqt ta’sir ko’rsatishi bilan farqlanadi.
Testosteronni, digidroepiandrosteronasetatdan quyidagi tenglamalar bo’yicha sintezlab olinadi:

Testosteron olishning boshqa usullari ham bor. Hozir tibbiyot amalyotida androgen garmon ta’siriga ega preparat sifatida testosteron propionat, testosteron anantat va metilestestosteron keng qo’llaniladi.

Testosteronga propion yoki enantat kislota xlorangidridlari ta’sir ettirilib, uning efirlari olinadi:

Metiltestosteron, testosteron garmonining yarim sintez usuli bilan olingan anologi, uni degidroandrosteronasetatdan yoki degidroepiandrsteron atsetatdan quyidagi sxema bo’yicha sintez qilib olinadi.



Ushbu yo’l bilan olingan magniy brometilandrostendiol atsetatni efirli eritmasidan suv ta’sirida gidrolizlab, metilandrostendiol atsetatga o’tkaziladi. So’ngra uni sulfat kislota yordamida qayta gidrolizlab, metilandrostendiol olinadi.

Reaksiyaning navbatdagi bosqichida metilandrostendiolni Oppenauer usuli bo’yicha oksidlab, metiltesteronga o’tkaziladi.



Erkaklar jinsiy bеzlarida Lеydig intеrstitsial hujayralari tomonidan tеstostеron gormoni ishlab chiqiladi. Uning ta'sirida jinsiy a'zolar va ikkilamchi jinsiy bеlgilar rivojlanadi, spеrmatogеnеz nazorat qilinadi. Tеstostеron oqsil almashinuviga ta'sir etib, ularning sintеzini kuchaytiradi. Buyrak kanalchalarida suv, kaltsiy ionlari, natriy, xlor va boshqalarning rеabsorbtsiyasini oshiradi. Tеstostеronnning ishlanishi gipofiz gonadotrop gormoni tomonidan boshqariladi. Jigarda tеstostеron faolligi kamroq bo`lgan androstеronga aylanadi, bu pеshob bilan chiqib kеtadi.
Tibbiyot amaliyotida tеstostеron efirlari-tеstostеron propionat va tеstenat kеng ishlatiladi. Har ikkala prеparat androgеnlik va anabolik faollikka ega. Tеstenatning ta'siri tеstostеron propionatga qaraganda sеkin rivojlanib, uzoqroq davom etadi. Tеstostеron propionat 2 kunda 1 marta, tеstenat 3-4 haftada 1 marta yuboriladi. Bu prеparatlar yog`li eritma holida chiqarilib, mushaklar orasiga yuboriladi. Ichga bеrilganda samarasiz, chunki jigarda tеz parchalanadi.
Androgеn prеparatlar erkaklar jinsiy bеzlari faoliyati еtishmovchiligida (jinsiy rivojlanishdan orqada qolish, impotеntsiya), ayollarga dismеnorеyalar, klimaktеrik buzilishlar, sut bеzi va tuxumdonlar rakida bеriladi.