Kirish. Mavzuning dolzarbligi

To’rtinchidan, davlat o’z zimmasiga bozorning tabiatidan kelib chiqadigan ayrim holatlarni qisman yengillashtirish vazifasini oladi.
Beshinchidan, hozirgi globallashuv sharoitida barqaror, izchil iqtisodiy o’sishni rag’batlantirish vazifasini ham davlat o’z zimmasiga oladi.
Ochiq iqtisodiy siyosat mamlakatlarning jahon bozoridagi mavqelarini mustahkamlashga, uning to’lov balansini kuchaytirishga, qulay investitsiya muhitini vujudga keltirishiga qaratilgandir.
Ochiq iqtisodiyotni shakllantirishda davlatning roli quyidagilar bilan belgilanadi:

1. 
   Mamlakatning eksport qudratini rivojlantirish va yanada mustahkamlash, eksportga yo’naltirilgan iqtisodiyotni shakllantirish;
   
2. 
   Eksport imkoniyatini kengaytirish, jahon bozoriga kirib borish uchun, avvalo, qimmatbaho xom-ashyoni qayta ishlashnegizida toyyor mahsulot ishlab chiqaruvchi qo’shma korxonalarni rivojlantirish zarur. Xorijiy sheriklar bilan birgalikda zamonaviy ixcham korxonalar barpo etish;
   
3. 
   Eksportni kengaytirishga qaratilgan strategiyani faol qo’llash bilan bir qatorda importning solmog’ini qisqartirishga qaratilgan siyosatni izchillik bilan o’tkazish, mamlakatning o’zi ishlab chiqarish mumkin bo’lgan tovarlar va mahsulotlarning chetdan keltirilishini oqilona darajada kamaytirish;
   
4. 
   Tashqi iqtisodiy faoliyatni yanada erkinlashtirish, xo’jalik ishlarini yurituvchi subyektlarga xorijiy sheriklar bilan bevosita aloqalar o’rnatishda, o’z mahsulotlarini chet ellarda sotishda ko’proq erkinliklar berish va import qilishda birmuncha imtiyozli tartiblarni joriy qilish borasida aniq maqsadni ko’zlab siyosat yuritish;
   
5. 
   Xorijiy sarmoyalarni, asosan bevosita kapital mablag’lar tarzida sarmoyalarni mamlakat iqtisodiyotiga keng ko’lamda jalb etish uchun zaruriy-huquqiy, ijyimoiy- iqtisodiy hamda boshqa sharoitlarni vujudga keltirish, qo’shma korxonalarni tashkil qilishda ko’maklashish, shuningdek sarmoyalarning mafaalarini himoya qilishni ta’minlash;
   
6. 
   Tashqi iqtisodiy faoliyat tarkibiy qismlarini mujmuini ixtisoslashtirilgan tashqi savdo, lizing, konsalting va sug’urta firmalari, tashqi aloqalarni rivojlantirish manfaatlari va shartlariga mos keladigan transport, aloqa va komunikatsiyalar tizimlarini tashkil etish;
   
7. 
   Xalqoro huquq va tashqi iqtisodiy faoliyat, bank tizimi, hisob-kitob va statistik hisob tizimida malakali kadrlar tayyorlashni tashkil qilish;
   
8. 
   Mamlakat fuqarolari va yuridik shaxslaning aqliy mulkini himoya qilish uchun mamlakatning patent – litsenziya ishlari tizimi ishlarini yo’lga qo’yish;
   
9. 
   Mahsulotni standartlash va sertifikatlash xalqaro tizimiga izchillik bilan o’tish;
   

Iqtisodiy rivojlanish tajribasi shuni ko’rsatadiki, faqatgina mamlakatlararo iqtisodiy aloqalar, kapital va tovar ayriboshlash ochiq iqtisodiyotga o’tishni va uning sur’atlarini taminlaydi.
Amaliyot ochiq iqtisodiyotning baholash mezonini ham aniqlab bergan.

1. 
   Tashqi savdo oborotini rivojlanish darajasi mamlakatda iqtisodiy o’sishni rag’batlantiradi. Bunga eksport va import aloqalarini kengaytirish yo’li bilan erishish mumkin.
   
2. 
   Xalqoro mehnat taqsimotida qatnashish mamlakat ishlab chiqarish tarkibini tashkil qiladi va takomillashtiradi. Bu o’z navbatida, mamlakat boshqa mamlakatlarga nisbatan samarali va arzon tovar ishlab chiqarishga etiborini qaratishga undaydi. Pirovard natijada iqtisodiyotning ochiqligi bu mamlakatni jahon iqtisodiyoti bilan erkin raqobatga kira olishini bildiradi.
   

Ochiq iqtisodiyotni shakllantirishdagi davlatning yana bir muhim “kuchli quroli” bu erkin iqtisodiy hududlardir. Ularni qanchalik ko’paytirsa va qanchalik bojxona, soliq imtiyozlarini ko’paytirsa va investitsiya rejimlari ichki va tashqi investitsiyalar uchun qulayliklar yaratilsa bu davlat iqtisodiyoti shunchalik ochiqdir.
XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab vujudga kelgan jahon iqtisodiyotidagi eng muhim hodisalardan biri erkin iqtisodiy hududlar faoliyati hisoblanadi. Erkin iqtisodiy hududlarni tashkil etish mamlakat ichidagi iqtisodiy jarayonlarni yuzlashtirishga qaratilgan hodisa, ya`ni xorijiy kapitalni jalb qilishdan tashqari quyidagi uch asosiy vazifalar bilan bog’lanadi:
1. Sanoat eksportini rag’batlantirish hamda mana shu asosida valyuta mablag’lariga ega bo`lish.
2. Bandlik darajasini o`stirish.
3. Hududiy xo`jalik yuritishning yangi usullarini sinash maydonchasiga aylantirish.
Erkin iqtisodiy hududlarni yaratilishiga ularning tashkilotchilari tomonidan ochiq iqtisodiyot tamoyillarini amalga oshirishning muhim bo`g’ini sifatida qaraladi. Ularning faoliyati tashqi iqtisodiy faoliyatni liberallashtirish va tezlashtirish bilan bog’lanadi. Erkin iqtisodiy hududlardagi iqtisodiyot tashqi olam uchun yuqori darajada ochiqlikka, bu erdagi bojxona, soliq va investitsiya rejimlari ichki va tashqi investitsiyalar uchun qulaylikka ega. Erkin iqtisodiy hududlar jahon miqiyosida harakatlanuvchi kapitallar uchun o`ziga xos “qalqon” hisoblanadi.
Keyingi yillarda jahon xo‘jaligi taraqqiyoti shuni ko‘rsatdiki, iqtisodiyotning ochiqligi va xo‘jalik aloqalarining turli xilligi davlat rolining zaiflashuvi sinonimi hisoblanadi. Iqtisodiyotga davlat aralashuvi darajasi milliy tadbirkorlik, iqtisodiy taraqqiyot darajasi, qonunchilik muhitning mavjudligi bilan belgilanadi. Ma’lumki, odamlar (inson) resursi qanchalik raqobatbardosh bo‘lsa, mamlakat shunchalik raqobatbardosh bo‘ladi. Shuning uchun davlatni tartibga solish asosiy vazifalaridan biri o‘qitish, ishchi kuchlari malakasini oshirish, qulay investitsion muhit yaratish va boshqalar bo‘lib qoladi.
Iqtisodiy jarayonlarni boshqarishda davlat rolining nisbatan kamayishiga qaramay, u xo‘jalik tizimiga ta’sir etishning qudratli dastaklariga ega. Shundan rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotiga aralash holda qaraladi. Rivojlangan mamlakatlarda davlatga asosiy fondlarning 30-40 % tegishli. Bu unga takror ishlab chiqarish jarayonlarida faol qatnashishga imkon beradi.
Xulosa qilib aytganda, ochiq iqtisodiyotni shakllantirishda davlatning roli juda katta hisoblanadi. Davlat birinchi navbatda, tashqi savdoni rivojlantirishi va xalqaro hamjamiyat bilan tashqi iqtisodiy aloqalarni o’rnatishi lozim. Tashqi savdo davlatlararo iqtisodiy hamkorlikning birinchi va ustivor yo’nalishi sifatida tan olingan. Tashqi savdo jahon xalqlarini turli mahsullotlar bilan ta’minlash imkonini beradi va shu bilan birgalikda har bir mamlakatning ixtisoslashuvini rivojlantirish, o’z resurslaridan foydalanish samarasini oshirish natijasi bo’lib xizmat qiladi.