Kirish Mavzu dolzarbligi

Mavzu vazifalari: Kurs ishimizni 3 ta reja bo’yicha o’rganamiz. Bank ustav kapitalining mohiyati, funksiyalari va manbalarini o’rganib chiqamiz. Hamda bank ustav kapitalining buxgalteriya xisobotlarini yuritish tartibi va xuquqiy qonunlar bo’yicha o’rganib, kurs ishimizda ask ettiramiz. Bank ustav kapitalini oshirish yo’llarini ham o’rganib tegishli xulosalar keltiramiz.
Kurs ishi tarkibiy tuzilishi: Kurs ishimiz 38 betdan iborat bo’lib, unda 5 ta jadval rasmlar kiritilgan.

Bank ustav kapitalining mohiyati, funksiyalari va manbalari.
Har qanday bank tizimining barqarorligini, to’lovga qobilligi va ishonchliligini ta’minlashda, bank aktivlarini o’stirishda bank kapitali muhim vosita bo’lib hisoblanadi. Faqatgina etarlicha miqdorda barqaror kapitalga ega tijorat banklari aktiv operatsiyalarini erkin amalga oshirishlari, talab etilgan darajada likvidlikni doimo saqlagan holda samarali faoliyat yuritishlari hamda moliya bozorlariga erkin chiqish imkoniyatiga ega bo’lishadi. Bank tizimining barqarorligini yanada mustahkamlash, banklarning kapitallashuv darajasini, ularning resurs bazasini yanada oshirish orqali bank-kredit tizimining barqaror hamda uzluksiz ishlashini ta’minlash, banklarning iqtisodiyotni modernizatsiya qilish jarayonlaridagi ishtirokini faollashtirishga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Ustav kapitalining iqtisodiy mazmunini to’liq anglab etish va uning amaliyotdagi ahamiyatini tushunish bank kapitalini samarali boshqarishda muhim masalalardan biri hisoblanadi.
Dastlab, bankni tashkil etish jarayonida, uning regulyativ o‘zlik kapitalining yagona manbasi bu ustav fondi hisoblanadi, qolgan manbalar bankning faoliyati jarayonida shakllanadi. Shuning uchun yangitdan tashkil etilayotgan banklarda kapitalning minimal hajmida ustav fondi ko‘zda tutiladi.
Tijorat banklarini ochish uchun ustav fondining minimal miqdori va uning ahamiyati. Ustav fondini shakllantirish manbalari. Bankning ustav kapitali mablag'larihisobidan tashkil topadi. bank muassislari aksiyadorlarining pul va Kreditga va garovga olingan hamda boshqa jalb etilgan mablag'lardan bank ustav kapitalini shakllantirishda hamda bank aksiyalarini sotib olishda foydalanish taqiqlanadi. Mazkur talabga zid holda ustav kapitaliga kiritilgan mablag'lar egalariga qaytarilishi va shu vaqtning o'zidayoq aksiyalar kelgusida sotish uchun bankka topshirilishi lozim. Alohida hollarda qonun hujjatlariga muvofiq bankning ustav kapitalini shakllantirish uchun. byudjet mablag'laridan foydalanilishi mumkin. Tashkil etilayotgan bank kapitalining etarlilik darajasini belgilashda quyidagilar asosiy omil hisoblanadi: Markaziy bank tomonidan belgilangan ustav kapitalining eng kam miqdori bo'yicha talablarga muvofiqligi; bank kapitali, shu jumladan ustav kapitali miqdorini doimiy ko'paytirib borishning rejalashtirilganligi; ko'zda a tutilayotgan daromadlar hamda fondlarni shakllantirish istiqbollari; muassislarning zarur hollarda qo'shimcha kapital kirita olish qobiliyati. Bank ro'yxatga olingunga qadar ustav kapitalini shakllantirish uchun muassislar tomonidan Markaziy bankda yoki rezident banklarning birida vaqtinchalik jamg'arma hisobvarag'i ochiladi. Bank ustav kapitalining belgilangan eng kam miqdori mazkur vaqtinchalik jamg'arma hisobvaraqda muassislar tomonidan bankni ro'yxatga olingunga qadar to'liq shakllantirilgan bo'lishi kerak. Ustav kapitalining eng kam miqdori quyidagi miqdorlarda belgilanadi: 100 mlrd so’m. YAngi tashkil etilayotgan banklar uchun ustav kapitali eng kam miqdorining hisob kitobi Markaziy bank tomonidan valyuta operatsiyalari bo'yicha buxgalteriya hisobi, statistika va boshqa hisobotlarni yuritish uchun e'lon qilingan evro kursining muassislar tomonidan bank tashkil etish to'g'risida qaror qabul qilingan (ta'sis yig'ilishi o'tkazilgan) kundagi kursidan kelib chiqqan holda milliy valyutada amalga oshiriladi. Bank ro'yxatga olingandan keyin uning ustav kapitali miqdorida egasi yozilgan aksiyalar chiqariladi va ular muassislar o'rtasida joylashtiriladi. Har qanday yuridik shaxs singari banklar ustaviga ega bo'lishlari va o'z ustavlari asosida faoliyat ko'rsatishlari kerak. Bank ustavida quyidagi moddalar o'z aksini topgan bo'lishi kerak: -bankning (toʻla va qisqartirilgan) nomi va joylashgan (pochta) manzili; -bank ko'rsatadigan operatsiyalari ro'yxati; -ustav kapitalining miqdori, muassislar ro'yxati va ularning ustav ulushlarining taqsimlanishi; -bankning boshqaruv organlari, ularni tashkil etish tartibi, ularning vakolatlari hamda vazifalari haqidagi ma'lumotlar; -bank auditi tartibi, shuningdek, buxgalteriya hisobi xalqaro standartlariga muvofiq belgilangan hisobotlar va auditorlik dasturlarining maqsadlari ko'rsatmalari. Bulardan tashqari bank ustavida boshqa qonun xujjatlarida nazarda tutilgan ma'lumotlar ham bo'lishi kerak. Qonunda ko'rsatilishicha, kreditga va garovga olingan mablagʻlardan va soliqqa jalb etilgan mablag'lardan bankning ustav kapitalini shakllantirish mumkin emas. Ammo alohida olingan xollarda, qonunlarda ko'rsatilgan bo'lsa, byudjet mablag'laridan foydalanishga ruxsat berish mumkin. Bank kapitalining eng kam miqdori bankni ro'yxatga olgunga qadar uning muassislari tomonidan toʻlanishi kerak. Bu toʻlanishi kerak bo'lgan mablag'lar O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki yoki boshqa banklarda ochiladigan jamg'arma hisob varag'iga o'tkaziladi. Bank ustav kapitalining eng kam miqdori Markaziy bank tomonidan Tijorat banklari kapitalining etarliligiga qo'yiladigan talablar to'g'risidagi nizomda ko'rsatib berilgan
Shu sababli, bank faoliyatining ilk jarayonlarida o‘zlik regulyativ va ustav kapitali tuShunchalari mos keladi. Foydalarning yiG‘ilishi, zahira fondlari, suG‘urta fondlarining tashkil etilishi ustav kapitalini o‘zlik kapitalining bir qismiga aylantirib qo‘yadi. Kapital e’lon qilingan va to‘langan bo‘ladi. Birinchi bank tashkil qilinishi davrida belgilanadi va qisman to‘lanishi mumkin, ikkinchisi esa to‘liq to‘lanadi. E’lon qilingan kapital bankning ro‘yxatga olingandan so‘ng bir yil ichida to‘lanishi shart. Hozirgi kunda mamlakatimizda tijorat banklari kapitalining yuqori sur’atlarbilan o’sishi jarayoni kechmoqda. Bunday o’sishga nafaqat davlat ulushi borbanklar, balki boshqa tijorat banklarining ham erishayotgani bank biznesi uchunmamlakatimizda qulay muhit yaratilganligini ko’rsatadi.Har qanday bank tizimining barqarorligini, to’lovga qobilligi vaishonchliligini ta’minlashda, bank aktivlarini o’stirishda bank kapitali muhimvosita bo’lib hisoblanadi. Faqatgina yetarlicha miqdorda barqaror kapitalga egatijorat banklari aktiv operatsiyalarini erkin amalga oshirishlari, talab etilgandarajada likvidlikni doimo saqlagan holda samarali faoliyat yuritishlari hamda moliya bozorlariga erkin chiqish imkoniyatiga ega bo’lishadi.Ko’pchilik rivojlangan mamlakatlardagi singari, respublikamizda hamiqtisodiy islohotlarning tobora chuqurlashuvi tijorat banklari kapitali barqarorliginita’minlash va uni doimiy ravishda takomillashtirib borish zaruriyatini keltiribchiqarmoqda.
Tijorat banklari o'z faoliyatini endi boshlayotgan davrda ularning ustav kapitali birlamchi va muhim moliyalashtirish manbai bo'lib xizmat qiladi. Keyinchalik bank faoliyatining ko'lami kengayishi bilan ustav kapitali bank faoliyatida yuzaga keladigan risklardan himoyalanish vositasi sifatida keng qo'llaniladi. Shuning uchun ham dunyoning ko'pchilik mamlakatlarida, shu jumladan, O'zbekiston tijorat banklari ustav kapitalining minimal miqdoriga nisbatan majburiy talab o'rnatilgan.

3-rasm. Bank kapitalini boshqarishning asosiy ob’ektlari²
Ustav kapitali banklarning barqaror manbai hisoblangani bois tijorat banklari ham jami kapital tarkibida uning ulushini oshirib borishga e’tibor qaratishi zarur.
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida tijorat banklari kapitalisamaradorligini va uning muvofiqligini ta’minlamasdan turib, banklarning to’lovqobiliyatini mustahkamlash, aholi va investorlarning bank tizimiga bo’lganishonchini qozonish mushkul vazifalardan biri hisoblanadi.Respublikamizda tijorat banklari kapitallashuvining oshib borishida, engavvalo, ularning ustav kapitali minimal miqdoriga bo’lgan talabning bosqichmabosqich oshirib borilayotganligi sabab bo’layapti. Bu borada banklarningkapitallashuv darajasini oshirish bo’yicha keyingi yillarda Hukumatimiztomonidan qabul qilinib kelinayotgan bir qancha normative hujjatlar juda muhimahamiyat kasb etadi.
Bugungi kun talabidan kelib chiqib, iqtisodiyotimizning barcha tarmoqlari
qatorida bank tizimining chuqur va samarali isloh etilishi, milliy
iqtisodiyotimizning yanada taraqqiy etishida katta ahamiyat kasb etmoqda.
O`zbekiston Respublikasi «Banklar va bank faoliyati to`g`risida»gi qonunga asosan bank ustav kapitalini shakllantirishga davlat xokimiyat organlari, jamoa birlashmalari, jamoa fondi mablag`lari, shuningdek kreditga va garovga olingan mablag`lardan foydalanish man etiladi.
Amaliyotda bank passivlarining 20 foiziga yaqini banklarning o`z mablag`lariga to`g`ri keladi. Bank o`z mablag`lari ichida asosiy o`rinni bank ustav kapitali egallaydi. Banklarning ustav kapitali ularning majburiyatlarini bajarilishining asosi bo`lib xizmat qiladi va u banklar tashkil qilinganda moddiy va pul mablag`laridan tashkil topadi. Bank kreditlari hamda chetdan boshqa pul mablag`larini jalb qilib uni tashkil qilish mumkin emas. Bank barcha daxldor shaxslarga beradigan kreditlarning umumiy so`mmasi bank ustav fondining 100 foizidan oshmasligi keraku.
Ustav kapitalining hajmi, uni shakllantirish va o‘zgartirish tartibi bank Nizomi bilan belgilanadi. Ustav kapitalinig maksimal summasi qonun bilan cheklanmaydi, lekin tijorat bankining barqarorligini ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining tijorat banklari kapitalining etarligiga qo‘yiladigan talablari to‘g‘risidagi № 420 Nizomiga asosan tijorat banki ustav kapitalining minimal qiymatini quyidagicha belgilagan. Bankning ustav kapitalini shakllantirish uchun davlat organlarining mablag‘lari, jamoa, birlashmalar va fondlarining mablag‘lari, garov va kreditga olingan mablag‘lardan foydalanish mumkin emas.