Kirish. Ma`lumotlar bazasi tushunchalari. Ma`lumotlar bazasini uch bosqichli arxitekturasi

Axborot komponentlari. MBn yadrosini MB tashkil etadi. MBn loyihalaganda barcha foydalanuvchilar uchun axborot massivlari birligi, axborotni bir karra kiritish va undan ko`p maqsadlarda foydalanish tamoyiliga asoslanish zarur.



1.8-rasm. Ma`lumotlar banki komponentalari

MBn axborot komponentlari bilan ishlashning turli tartibini ta`minlaydi. MBn bilan ish ko`rilganda muloqot tartibidan keng ko`lamda foydalaniladi. Ma`lumotlarni umumiy bazaga qo`yishning xal qiluvchi faktori ulardan bir necha funktsional qismiy tizimlarning foydalanishidir.

Zamonaviy MBBTda qo`llanilayotgan til vositalari to`rtinchi avlod tizimlariga kiradi. Umuman, til vositalarining quyidagi avlodlari mavjud:

• 
  birinchi avlod – mashina tili;
  
• 
  ikkinchi avlod – assemblerning simvolik tillari;
  
• 
  uchinchi avlod – algoritmik tillar: PL, COLOR, ALGOL va bosh..
  
• 
  to`rtinchi avlod – ob`ektga mo`ljallangan dasturlash til vositalari.
  

Til vositalari rivojlanishining ikkita kontseptsiyasini farqlash mumkin: bo`linish (dekompozisiya) kontseptsiyasi va integrallash kontseptsiyasi.
Ob`ektlarni sinflapga ajratish deyilganda, barcha ob`ektlar to`plamini birorta norasmiy belgi (alomati) bo`yicha qism to`plamlarga ajratishni tushunamiz. MB ni ko`pligini hisobga olib, uni sinflarga ajratish belgilari xilma – xil.



1.10-rasm. Tashkiliy jihatdan MBning turkumlanishi.

Hozirgi kunda MB ni quyidagi sinflari ko`p ishlatiladi:

1. 
   ma`lumotlarni tasvirlash shakliga qarab: video, audio, multimedia guruhlariga ajratish mumkin.
   
2. 
   video ma`lumotlar: matnli va grafik tasvirli bo`ladi.
   
3. 
   matnli MB ma`lumotlarni strukturalashganiga qarab strukturalashgan, qisman strukturalashgan va strukturalashmagan MB ga bo`linadi.
   
4. 
   strukturalashgan MB ma`lumotlar modeliga qarab: ierarxik, tarmoqli, relyatsion, ob`ektli relyatsion, ob`ektga yo`naltirilgan, aralash modelli;
   
5. 
   vaqtga bog`liq strategik va dinamik turlarga ajratiladi.;
   
6. 
   boshqarilishi jihatdan markazlashgan va taqsimlangan MBga bo`linadi.
   
7. 
   foydalanuvchilar doirasiga qarab: bitta va ko`p foydalanuvchili;
   
8. 
   ma`lumotlarni saqlanishiga qarab: operatsion va analitik turlari;.
   
9. 
   MBda saqlanayotgan ma`lumotlar tipiga ko`ra: hujjatlashtirilgan, faktografik va leksikografik (klassifikatorlar, lug`atlar va boshqalar). Bu yerda faktografik MB qandaydir ob`ekt haqida aniq andozali ma`lumotlar (ms: xodimlarning shaxsiy ma`lumotnomasi, fuqarolik pasporti va .x.k.) bo`lsa, hujjatlashtirilgan MBga tabiiy tilda yozilgan ma`lumotlar jamlanmasi (monografiya, roman, ilmiy hisobotlar, me`yoriy-huquqiy hujjatlar) kiradi.
   
10. 
    iqtisodiy nuqtai nazardan pulli va pulsiz;
    
11. 
    murojaatlar darajasiga qarab: ommabop va cheklangan;
    
12. 
    tashkiliy jihatdan: maxalliy (shaxsiy), umumiy (integrallashgan va taqsimlangan) (1.10 – rasm).
    

Bundan tashqari MB quyidagilarga ajratiladi: ekstentsional (EMB) va intensional (IMB). Ektentsional MB – bu oddiy relyatsion MB. Intensional MB esa EMB ni mohiyatini aniqlovchi qoidalar asosida quriladi.



1.11-rasm. MBning umumiy turkumlanishi.