Kirish. Kurs ishini vazifalari: I. Bob. Axborot tushunchasi va uni turlari. Axborot xavfsizligi

Harf Morze usulida ifodalanishi

Download 285,5 Kb.

bet	4/7
Sana	02.07.2022
Hajmi	285,5 Kb.
	#731323

1 2 3 4 5 6 7

Bog'liq
AXBOROT TUSHUNCHASIVA UNI TURLARI. AXBOROT XAVFSIZLIGI курс иши 1111111

Orin almashtirish shifrlari.

Harf	Morze usulida ifodalanishi	Belgilar soni	Harf	Morze usulida ifodalanishi
Beigilar soni
N	— •	2	К	— . _	3
T	—	1	E	* * -»» * * .	5
A	• —	2	R	■ * «•	3
L	• • »	4	О	~' — —	3

Matnlarni shifrlash va deshifrlash.

Axborotlami kodlash haqida inson borliqning bir qismi bo'lgani uchun doimo
borliqning ta'sirini sezib turadi. Bu ta'simi turli signallar (tovush, yorug'lik, elektomagnit, nerv va hokazo) ko'rinishida qabul qilamiz. Insonga uzluksiz ta'sir etib turuvchi axborotlami analog axborotlar deb ataladi Inson analog axborotlami qayta ishlashi uchun uni biror qismini ajratib oladi va tahlil qiladi. Tahlil qilish jarayonida axborotni qayta ishlash uchun qulay bo'lgan ko'rinishga o’tkazadi. Bunda inson turli belgilardan foydalanadi. Masalan, sizga ma'lum bo'lgan alifbo harflari insonga tushunarli bo'lgan tovushlami, nota belgilari esa musiqiy tovushlami ifodalaydi. Bu belgilar yordamida insonga eshitilayotgan, nutq yoki musiqani qog'ozga tushirish oson kechadi. Axborotlami bu kabi uzlukli ko'rinishini diskret axborotlar deb ataladi. Inson tomonidan ishlab chiqarilgan qurilmalar ichida analog axborotlar bilan ishlaydiganlari ham, diskret axborotlar bilan ishlaydiganlari ham mavjud. Diskret axborotlardan eng ko'p tarqalgani raqamli axborotlardir, ya'ni uzluksiz axborotning raqamlar orqali ifodalangan ko'rinishidir. Analog signallar bilan ishlaydigan qurilmalar analog qurilmalar, raqamli axborotlar bilan ishlaydigan qurilmalar raqamli qurilmalar deb ataladi. Analog qurilmalarga televizor, telefon, radio, fotoapparat, videokamerani, raqamli qurilmalarga shaxsiy kompyuter, raqamli telefon, raqamli fotoapparat, raqamli videokamerani misol qilish mumkin.Axborotlar ustida amallar bajarish qulay bo'lishi uchun aniq bir qoidalar asosida boshqa ko'rinishga o'tkazish jarayoni axborotni kodlash deyiladi. Axborotlami kodlash insoniyat tomonidan faqat amallar bajarish qulay bo'lishi uchun emas„balki axborotni maxfiy saqlash uchun ham qo'llanilgan. Kodlashning bu ko'rinishi shifrlash deb ataladi. Hayotda axborotni kodlashning ko'pdan-ko'p usullari mavjud.
Boshlang’ich axborotga tasir ko’rinishi bo’yicha kriptogarfik o’zgartirishniquyidagi usullari mavjud: shifrlash, stenografiya, kodlash,
zichlashtirish.Shifrlash jarayoni boshlang’ich axborot ustida orqaga qaytadigan matematikmantiqiy kombinatorik va boshqa o’zgartirishlami o’tkazishdir, buning natijasidashifrlangan axborot harflaming raqamlarning boshqa belgilar va ikkilik kodlamingtartibsiz to’plamining ko’rinishiga egadir.
Axborotni shifrlash uchun o’zgartirish algoritmi va kalit ishlatiladi. Odatdama’lum bir shifirlash algoritmi uchun o’zgartirish algoritmi o’zgarmas hisoblanadi.Shifirlash algoritmi uchun boshlang’ich qiymatlar bo’lib shifirlash uchun avborotva shifrlash kaliti xizmat qiladi. Kalit boshqaruvchi axboromi o’z ichiga oladi, ushifrlash algoritmini amalga oshirishda ishlatiladigan operandlar kattaliklarini vaalgoritmning ma’lum qadamlarida o’zgartirishlami tashlashni aniqlaydi.Axborotni kodlash jarayonining mazmunini boshlang’ich axborot (gaplar,so’zlar) ma’nosiga ko’ra tuzulishlarini kodlar bilan almashtirish hisoblanadi.Kodlar sifatida xarflar, raqamlar, raqamlar va harflami birlashmalari ishlatilishmumkin. Kodlashda va teskari o’zgartirishda maxsus jadval yoki lug’atlarishlatiladi. Kamchiligi kodlaydigan jadvallami saqlash va tarqatishningzarurligidir, ulami ushlab olgan xabarlami qayta ishlashning statistik usullari bilankodlami ochishdan saqlanish uchun tez-tez almashtirish kerakdir. Kodlash usulinima’nosiga ko’ra tuzulishlari cheklangan to’plamli tizimlarda qo’llash maqsadgamuvofiqdir.
Shifrlash-Kriptografik uslublardan (shifrmatnga va dastlabki matnga o‘girish, elektron raqamli imzoni shakllantirish va tekshirish, xesh-funksiya shakllantirish va tekshirish) foydalanishga asoslangan axborotni o‘zgartirish jarayoni. Axborotni shifrlash uni begonalar tomonidan o‘rganish yoki o‘zgartirish imkoniyatini yo‘qqa chiqaradi. Shuningdek, ma’lumotlarga va dasturlarga, ulardan noqonuniy foydalanish maqsadida, ruxsatsiz raqamli imzo tizimiga kirishning oldini olishni ta’minlaydi. Shifrlashning ikki usuli mavjud: simmetrik va asimmetrik. Simmetrik shifflashda, kodlash va kodni ochish uchun birgina kalitning o‘zidan foydalaniladi. Asimmetrik shifrlashda ikkita kalitdan foydalaniladi. Ulardan biri (ochiq kalit) dastlabki matnni shifrmatnga o‘girishni, ikkinchisi esa (yopiq kalit) dastlabki matnga o‘girishni ta’minlaydi. Samaradorlikni yanada oshirish maqsadida simmetrik va asimmetrik shifrlash algoritmlari birgalikda ishlatiladi. Bu holatda simmetrik shifrlashdan ma’lumotlami ochiq kanallar orqali uzatishda ma’lumotlami shifrlashda, asimmetrik shifrlashdan esa simmetrik shifrlash algoritmlarining kalitlarini shifrlashda ishlatiladi.
Kriptografiyada axborotlami himoyalash uchun juda ko'plab uslublar qo'llanilgan. Ulardan biri almashtirish usullari guruhi hisoblanadi.
O'rin almashtirish shifrlari.0 rin almashtirish shifrlarida shifrlanadigan matn ramzlari shu matn qismi chegarasida aniq qoida asosida almashtiriladi. O'rin almashtirish shifrlari eng sodda hisoblanadi va eng qadimiy shifrlardir.O'rin almashtirish usullarining mohiyati bir alfavitda yozilgan axborot simvollarini boshqa alfavit simvollari bilan ma lum qoida bo'yicha almashtirishdan iboratdir. eng sodda usul sifatida to'g’ridan to'g’ri o'rin almashtirishni ko'rsatish mumkin. Dastlabki axborot yoziluvchi Ao alfavitning soi simvollariga shifrlovchi Ai alfavitning Si, simvollari mos qo'yiladi. Oddiy holda ikkala alfavit ham bir xil simvollar to'plamiga ega bo'lishi mumkin.

Matnlarni shifrlash va deshifrlashga oid dastur loyihasi.

Ushbu kurs ishida men qadimgi kodlash usuli bo’lgan alifboni surish usulidan foydalanib Visual Studio 2012 da matnlarni shifrlovchi hamda deshifrlovchi dastur loyihasini yaratdim.
Qadimgi Rim imperatori Yuliy Sezar ham axborotning mahfiyligini saqlash uchun matnni kodlash usulini o‘ylab topgan. «Sezar shifri»da matndagi harf alifboda o‘zidan key in kelgan uchinchi harfga almashtiriladi. Bunda alifbo doiraviy yozilgan hisoblanadi. Bu kodlash usuliga alifboni surish usuli deyiladi. Sezar usulidan foydalanganda belgini istalgancha surish mumkin.
Masalan, bizga «0‘zbekiston-kelajagi buyuk davlat» matni berilgan boisin. Uni “Sezar shifri” bo’yicha shifrlasak, quyidagicha bo’ladi: «Ashfhnlvxrq- nhoemejl fyo‘yn gezoex» xuddi shuni dastur loyihasida ko’rib o’tamiz.
Avvalo Visual Studio 2012 dasturini ishga tushirish va yangi loyiha yaratishni ko’rib chiqaylik.Ishchi stoldan Microsoft Visual Studio 2012 ishga tushiramiz.
Yangi loyihani yaratish fayl menyusi yordamida yoki bosh sahifadan yangi proyekt oynasini ochish orqali amalga oshiriladi. Fayl menyusi orqaliochish(l- rasm).

Л

$лй.а QPABKA БИЛ OfjifWA КОМАНЛЙ, SOL egHMC IfC.t МфПНСГИК АНАЛИЗ, ЙКНО СПИЭДЬЛ i<5 - fig ti* ■ Ш Пме~~вкцт~~м~~ячч~~*. &
Слжео* cuiwto» St***

Download 285,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: