Kirish. Kurs ishini vazifalari: I. Bob. Axborot tushunchasi va uni turlari. Axborot xavfsizligi

VAOANNT - A
Markaziy Osiyo xalqlarining axborotlami saqlash va avlodlariga yetkazishda qadimiy yozuvlardan foydalanganlar. Miloddan awalgi asrlarda shakllangan: oromiy, so‘g‘diycha, xorazmiy, boxtariy kabi qadimiy yozuvlaridan tashqari, qadimgi turkiy yozuvlarda bitilgan qadimiy manbalar topilgan. Podayotoqtepadan topilgan sopol idish sirtiga tasvirlangan ideogramma uslubidagi yozuv namunalari yuqoridagi fikrlarimizga dalil boia oladi.
Bundan tashqari, mamlakatimizda ming yildan ortiq davrda arab yozuvi bilan
bogiiq va yozma merosimiz boigan arab, fors va turkiy tillardagi asarlar ham arab
yozuvida bitilgan. Shahrisabzdagi Oqsaroy, Dorulsaodat va boshqa
majmualarining devoriy bezaklarida ham geometrik to‘g‘ri burchakli etib #■
ifodalangan naqshsimon yozuvlar mavjud. IX-XI-asrlardagi ko‘plab sopol idishlarda (Qoraxoniylar davri) bitilgan kufiy uslubidagi yozuv namunalari ham alohida e’tiborga loyiq. Qadimgi avlodlarimizdan bizgacha yetib kelgan bunday axborot tashuvchi yodgorliklar mamlakatimizning turli burchaklarida, ayniqsa, poytaxtimiz Toshkent shahrida ham ko‘p ekanligini yaxshi bilamiz.
MaTumki, Sohibqiron Amir Temur va temuriylar davrida barcha sohalardagi kabi axborot saqlash, uzatish madaniyatida ham rivojlanish davri boshlangan. Amir Temur saroyida katta kutubxonalar tashkil etilib, kutubxonada ko‘plab dunyoga
mashhur xattotlar faoliyat yuritgan. Davlatlararo munosabatlarda ham maktublami yetkazish usullari taraqqiy etib borgan. Masalan, tarixchi Sharofiddin ali Yazdiyning «Zafamoma» asarida mavlono Abdulloh Keshiy tomonidan Misr podshohiga Amir Temur «eni 3 gaz, uzunligi 70 gaz (hozirgi oTchovda eni 1,8 metr, uzunligi 42 metr) kitobat va xusnixat fazilatida yagona mavlono Muhammad xati bilan bitilgan maktub jo‘natilganligi haqida maTumotlar bayon etilgan. Markaziy Osiyoning yozuv tarixida Amir Temur va temuriylar davrida xusnixat rivojiga katta e’tibor qaratilgan, bu an'ana Xusayn Boyqaro hukmdorligida Alisher Navoiy homiyligida ravnaq topgan. Bu davrlarga kelib, axborot tashuvchi vositalar qatorida kitoblar alohida muhim o‘rinni egallay boshlagandi.Ular nafaqat o‘z zamonasi, balki bizning axborot asri deb atalayotgan asrimizga qadar katta ahamiyatga molik milliy qadriyat, bebaho ma’naviy merosimiz namunasi sifatida o‘zida saqlangan axborotlami kitobxonlarga yetkazib kelmoqda, kelajak avlodlar bilim doiralari va dunyoqarashlarini kengaytirishga munosib hissa qo‘shmoqda.
Axborotlami kodlashning usullari
Semyuel Morze 1837-yilda elektromagnit telegraf qurilmasini ixtiro qilgan va 1838-yilda shu qurilma uchun telegraf kodini ishlab chiqqan. Unda turli harf va raqamlar nuqta va tirelaming maxsus ketma-ketligi ko'rinishida ifodalangan, ya'ni axborot uchta belgi yordamida kodlanadi: "uzun signal" (tire yordamida ifodalanadi), "qisqa signal" (nuqta yordamida ifodalanadi), "signalsiz" (bo'shliq, pauza bilan ifodalanadi). Mazkur kodlash usuli hozirgi kunda ham qo'llanib kelinmoqda. Morze kodlash usulini notekis (o'zgaruvchan) kod deb yuritiladi. Insoniyatga ma'lum belgilar bu usuldagi ikki yoki undan ko'p belgilar yordamida ifodalanadi. Umuman, kodlash usulida ishtirok etgan belgilar soni (hajmi) bir xil bo'lsa tekis kodlash usuli, belgilar soni (hajmi) bir xil bo'lmasa notekis kodlash usuli deb ataladi.