Кириш I боб. Солиқ тизимини тартибга солишда бюджет-солиқ сиёсатининг аҳамияти

2-чизма. Маҳаллий бюджет даромадларининг манбалари таркиби
Жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, маҳаллий бюджетларнинг даромадлар тушуми 2006 йилдан 2014 йилгача 1854,8 млрд. сўмдан 12436,7 млрд. сўмгача ошган бўлишига қарамай, яъни Ўзбекистон Республикаси давлат бюджети даромадлари таркибида маҳаллий бюджетлар даромадлари 45,9 фоиздан 44,8 фоизгача камайганлигини кўриш мумкин. Бунга асосий сабаб сифатида Ўзбекистон Республикаси давлат бюджети таркибида республика бюджети улушининг ошишини кўрсатиб ўтишимиз мумкин. Биз буни ижобий ҳолат деб баҳолай олмаймиз, чунки бу ҳолат ҳудудларда маҳаллий бюджетлар даромадлари базасини янада мустаҳкамланишини талаб этади.
Маҳаллий солиқлар ва йиғимлар маҳаллий бюджетлар таркибида биринчи молиявий манба сифатида қаралса ҳам, бу солиқлар ва йиғимлар маҳаллий бюджетга бириктирилган харажатларини молиялашда етарли молиявий манба бўла олмайди.
Бюджет-солиқ сиёсатида бюджет параметрларини белгилаш вақтида умумдавлат солиқларидан ажратмалар белгиланиши алоҳида аҳамият касб этади. Бу жараён ҳар йили бюджет параметрларини тасдиқлаш пайтида ишлаб чиқилади ва Вазирлар Маҳкамасининг қарорларига асосан белгиланади.
Умумдавлат солиқларидан ажратмалар улуши ҳар йили маҳаллий бюджетларнинг ўз даромадларининг тушуми ҳамда улар томонидан амалга ошириладиган харажатларнинг миқдорига қараб ўзгартириб борилади.
Умумдавлат солиқларининг муҳим хусусияти шундаки, республика бюджетига тушадиган солиқлардан маҳаллий бюджетларни бошқариб бориш учун ажратма сифатида тушиши мумкин. Агар келгуси йили маҳаллий бюджетларнинг ўз даромад манба (солиқ)лари кўпайиб қолса, умумдавлат солиқларидан ажратма беришнинг ҳожати қолмайди.
Умумдавлат ва маҳаллий солиқлар ягона моҳиятга эга бўлиб, бюджетга тўланиши лозим бўлган тўловлардир.
Шу билан бир қаторда, умумдавлат солиқларининг айрим турлари ҳам маҳаллий бюджетларни тўлдириш манбаи сифатида маҳаллий бюджетлар ихтиёрида қолдирилиши мумкин.

2-жадвал
Давлат бюджети даромадлари таркибида маҳаллий бюджет даромадларининг салмоғи³