Kirish: Hozirgi zamon va ekologiya

Zavod ishga tushgandan boshlab sement klinkerini ishlab chiqarish hajmi. 1 - jadval.

Yil	Sement (3080 m. tn)			Klinker (2463m. tn)
	Bir yilda	Hammasi	% i/ch	Bir yilda	Xammasi	% i/ch
1977	143,60	134,60		118,70	118,70
1978	604,80	748,40		518,70	637,40
1979	626,50	1374,90		504,20	1141,60
1980	925,20	2300,10	30	753,90	1985,50	31
1981	1050,10	3350,20	34	829,90	2725,40	34
1982 1 1411,80		4762,00	46	1155,00	3880,40	47
1983	1697,00	6459,00	55	1369,70	5250,10	56
1984	1769,10	8228,10	57	1344,60	6594,70	55
1985	1894,00	10122,10	62	1385,20	7979,90	56
1986	1976,00	12098,10	64	1451,40	9431,30	59
1987	2048,50	14146,60	66	1512,00	10943,30	61
1988	2162,00	16308,60	70	1594,00	12537,30	65
1989	2733,50	19042,10	89	2032,00	14569,30	83
1990	2901,00	21943,10	94	2189,00	16758,30	89
1991	2717,62	24660,70	88	2125,00	18883,30	86
1992	2664,00	27324,70	87	2125,50	21008,80	86
1993	2346,00	29670,70	76	1917,50	22926,30	78
1994	1860,00	31530,70	60	1557,00	24483,30	63
1995	1220,00	32750,70	40	1134,00	25617,30	46
1996	1254,50	34005,20	41	1015,50	26632,80	41
1997	1435,00	35440,20	47	1302,50	27935,30	53
1998	1450,00	36890,20	47	1325,00	29260,30	54
1999	1475,10	38365,30	48	1310,00	30570,30	53
2000	1287,50	39652,80	42	1158,00	31728,30	47
2001	1501,00	41153,80	49	1369,00	33097,30	56

Jadvaldan ko’rinib turibdiki korxonada sement ishlab chiqarish sur’ati 90 - yillarda juda pastlab ketdi. 2000 yilga kelib korxonani qayta ta’mirlanishi natijasida sement ishlab chiqarish sur’ati imkon qadar tiklandi. Quyida sement ishlab chiqarish bo’yicha eng past ko’rsatkichga erishgan 1996 yildan 2002 yilgacha erishilgan natijalar diagrammasi berilgan.

Saksoninchi yillarda 500-90 yillar o’rtalarida atiga 1000 kishi ishlagan mazkur korxonda xozir 2200 qishi samarali mexnat qilmoqda.
1997 yilda korxona Germaniyaning «XAVES» hamda «MYO’LER» firmalari bilan hamkorligi Vazirlar Maxkamasining 277 - sonli buyrug’i bilan yo’lga qo’yildi. Natijada korxonada qadoqlash tizimi o’rnatildi. Bu esa sementni un kabi 25-50 kilogrammli qilib maxsus polietilen plyonkalarga qoplash imkonini berdi. Bu mexanizmli texnologiya 1997 yilda 2 million 885 ming AQSH dollari tarzida (bahosida qo’shimcha foyda) qoplangan sement chiqarish imkonini bergan bo’lsa, 1998 yilda 2 mln 372 ming, 2001 yilda 3 mln 500 ming AQSH dollarini tashkil etgan bo’lsa, 2002 yil «Qariyalarni qadrlash yilida» bu ko’rsatkich 4000000 AQSH dollariga yetkazish ko’zda tutilgan.
Korxonaning ishlab chiqarishi texnik, texnodlogik jihatdan takomillashtirish va uning iktisodiy va
ekologik ahamiyati.
«Qizilqumsement» OAJ 2000 yilgacha to’la quvvat bilan ishlamay qo’ygan edi. Shu bilan birga uning ekologik muxitga katta ziyon etkazayotgan edi. Usha paytlar zavod atmosferaga xar sutkaga o’rtacha 18 tonnani zaxarli chang va gubor chiqarardi. Okibatda korxona joylashgan Malik chulda noyob ut - usimliklar kamayib,
tabiatda kirginlik boshlanayotgan edi. Korxona raxbari R.S. Jumaniyozov bu eng ogir muammoni xal etish uchun Respublika Xuqumatiga, Prezident devoni va Vazirlar Maxkamasiga ketma-ket xatlar bilan chikdi. CHet ellarda bo’lib, korxona kuvurlari va minorali trubalariga eng zamonaviy filtrlar, chang ushlagichlar urnatish tasabbusini ilgari surdi va uz urnida bunga erishdi. Korxonada ishlab chiqarishni tashkil etishda isloxotlar utkazib tub burilishlarga erisha boshladi. Korxona xom - ashyo sexidagi 8 ta tegirmonning 2 tasi ishga yarokli, 6 tasi kapital ta’mirga muxtoj edi. Raxbarning sa’yi xarakatlari tufayli korxonaga asosiy texnologik asbob uskunalar, tegirmon va aylanma pechlar uchun zarur extiyot qismlar va nodir gishtlar, chang tozalaguvchi filtrlar keltirila boshlandi. Natijada _000 yil oxiriga kelib 6 ta xom — ashyo tegirmoni va 4 ta zarur sexlar sifatli ta’mirlandi. Zavoddagi mavjud filtrlar turlari uch xil bo’lib, asosan siklonli, «engchali» va elektrofiltrlarni tashkil etadi. Ularni soni 99 dona bo’lib, ulardan:

• 
  siklonli filtr - 15 dona;
  
• 
  «Engchali» filtr - 70 dona;
  
• 
  elektrofiltr - 14 donani tashkil etadi.
  

Mavjud chang tozalash uskunalarni sozlash uchun zavodda 15 qishilik maxsus brigada tashkil etildi. Lentali konveyerlar xom — ashyo saklanadigan omborga, shuningdek xom - ashyoni uzatuvchi moslamalarga maxsus' yuqori bosimli suv nasoslari urnatildi. Bu esa changni yutish va kamaytirish uchun suv uzatmokda. Aylanma pechlarga urnatilgan elektrofiltrlar zamon talabi darajasida ta’mirlandi. Kalonkalar uchun «Uzbekximiya» korxonasidan shartnoma asosida 3 ta komplekt yuqori bosimli maxsus SNSG-501330 nasoslar sotib olib urnatildi. B\ xam changni kamaytiradi va atrof muxit musaffoligini ta’minlaydi.
Zavod kayta ta’mirlangandan sung 2001 yilda 1501000 tn sement ishlab chiqarib,chikindilarnifil’tirlar orqali kamaytirishi hisobiga kushimcha, 27 milliondan ortik sof daromad olindi. Xar bir tegirmondan yiliga 760 tonna sement ishlab chiqarilgan bo’lsa, undan chikadigan chang mikdori davlatda standarti buyicha o’rtacha 2,658 kg/s bo’lsa, ta’mirlashdan oldin 123,9 kg/s bo’lgan ta’mirdan sung esa bu kursatgich 2,19 kg/s ga tushgan.
Demak, korxona texnologiyasini texnik takomillashtirilishi va kayta ta’mirlash natijasida amosferaga chikadigan chikindi 121,45 kg\s ga kamaydi. 2001
yilda atmosferaga xammasi bo’lib — 6887,761 tonna ifloslovchi modda chiqargan bo’lib, undan-
-kattik xoldagisi - 3618,314 tn, normada esa - 7778,503 tn;
-gaz xoldagisi - 3269,447 tn, normada esa - 8825,874 tn bulishi kerak.
Natajada 2000 yilga nisbatan maxsulot ishlab chiqarish kupaygan bo’lsa,
chikindilar mikdori 931,584 tonnaga kamaygan, bu esa kattik moddalarni tozalanish darajasi 98,5% dan 98,9% ga ko’tarildi. Tayyor maxsulot holatidagi chikayotgan chikindi mikdori 6,073 kg/t dan 4,589 kg/t gacha pasaydi. 2001 yilda chikindi mikdori 1489 tonnaga pasaydi. Kattik moddalarni tozalash 98,8 % dan 99— ⁰ ko’tarildi. Tayyor maxsulot holatidagi chikindi esa 4,961 k/tonnadan 3,30 k tonnaga pasaydi. CHiqindilar mikdori PDV (atmosferaga chikadigan chikindilar me’yoriy mikdoridandan) oshgani yo’q.