Kirish. Foydali qazilma konlarini ochiq usulda qazib olish usullari va texnologiyasi. Ochiq usulda qazib olishning qulayliklari va kamchiliklari. Darsning maqsadi

Ishlab chiqarish texnologiyasiqо‘yidagilarni о‘z ichiga oladi: asosiy ishlab chiqarish jarayonlari prinsiplari, vositalari, mexanizatsiyalash komplekslari va tashkil etish sxemalarini; tog‘ jinslarini qazib olishga tayyorlash, qazish-yuklash ishlari, tashish, g‘aramlash va kon massasini bо‘shatish.

Ochiq kon ishlari texnologiyasi karyer parametrlari, kon lahimlarini о‘tish usullari, karyerda kon ishlarini rivojlanish sxemasini, ochish usullari va qazib olish sistemalarini, mahsulot sifatini boshqarish usullari va vositalari, kon ishlarini rejalashtirish va tashkil etish prinsiplarini qarab chiqadi.

Aytib о‘tilgan ishlar ma’lum bir tartibda о‘tkazilishi kerak. Har bir ish orasida texnik sharoitlarni ta’minlay oladigan kerakli vaqt oralig‘idagi ochish va qazib olish ishlari frontini, asbob uskunalar va konni butunligicha ishlatishda ishlab chiqarish va xavfsizlik ishlarini tо‘g‘ri taqsimlashni tashkil etish lozim. Karyer maydoni chegarasida yoki uning uchastkasida tartibli va ketma-ket bajariladigan ochiq kon ishlariga qazish tizimi deb aytiladi. Qabul qilingan qazish tizimi qо‘yidagilarni ta’minlashi kerak:

• 
  ishning borishidagi xavfsizlik;
  
• 
  ularning rejalashtirilishi va iqtisodiy samaradorligi;
  
• 
  karyerning kо‘zda tutilgan ishlab chiqarish quvvati;
  
• 
  zaxiralarning tо‘liq olinishi;
  
• 
  barcha foydali qazilmalardan kompleks foydalanish;
  
• 
  kon-zahira (nedr) va atrof muhit muhofazasi.
  

Uzoq vaqt ishlatiladigan kon lahimlariga (xandak va yer osti lahimlari), qoplovchi jinslarni tashishga, foydali qazilma boyliklarini yerning ustki qismida joylashgan qabul qilish punktlariga yetkazishga, yerning ustki qismidan ishlab turgan gorizontga materiallarni, asbob-uskunalarni va odamlarni tashib keltirishni ta’minlab turuvchi ya’ni yerning ustki qismidan karyer va zaboyning ishlab turgan joyigacha transportning kelishini ta’minlanishiga konni ochish tizimideb aytiladi. Quvvati va unumdorligi katta bо‘lgan kon mashina mexanizmlarini va uskunalarini ishlatish uchun, ochiq kon ishlari ishlab chiqarishida kon lahimlari (keng maydonchalar, katta uzunlikdagi pog‘onalar va h.) katta о‘lchamlarda bо‘lishi kerak. Karyerda ishlatiladigan ekskvatorning unumdorligi yiliga 10 million tonnagacha tog‘ jinslarini yuklashga erishishi uchun, yuqori malakali kadrlar bilan ta’minlanishi va ishlab chiqarishni aniq tashkil qilish kerak.

Foydali qazilma konlarini ochiq usulda qazib olish uchun foydali qazilma koni yer satxidan unchalik ham katta chuqurlikda yotmasligi yoki qazib olish iqtisodiy samaradorligi yer osti usuliga qaraganda katta bо‘lganda qо‘llaniladi. Ochiq kon ishlarini olib borishda yana quyidagi shart-sharoitlarga e’tibor qaratiladiki, ular orqali ishlab chiqarish xavfsizligiga erishiladi: yer ustki va yer osti suvlarini chetlashtirish, qordan himoya qilish, kо‘chib ketishi va qulab tushishi mumkin bо‘lgan pog‘onalarning qiyaligini ta’minlash va mustahkamlash, hamda boshqa bir qancha tadbirlar. Karyerlarda atmosferadagi changning va gazning kо‘payishi kо‘p hollarda burg‘u quduqlarni qaziganda, ekskavatorlar yordamida kon massasini kо‘p marta yuklaganda, joylarda yong‘in bо‘lganda (kо‘mirni qazib olishda), dizel yonilg‘ili mashinalar ishlaganda, karyer yuk mashinalari muntazam harakat qilganda va boshqa kamchiliklar tufayli yuz beradi. Bunday hollarda ish joylarini shamollatish, changga va yong‘inga qarshi tadbirlar о‘tkazish kerak.