Kirish, fonetik sath, leksik-semantik sath


Undoshlarning asosiy farqlovchi belgilari



Download 213,06 Kb.
bet98/200
Sana26.06.2021
Hajmi213,06 Kb.
#102320
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   200
Bog'liq
Kirish, fonetik sath, leksik-semantik sath

Undoshlarning asosiy farqlovchi belgilari. Undosh fonemalarni farqlovchi asosiy belgi quyidagilar:

  1. hosil bo‘lish o‘rniga ko‘ra;

  2. hosil bo‘lish usuliga ko‘ra;

  1. ovoz va shovqin ishtirokiga ko‘ra.

Hozirgi o‘zbek tilida 24 ta undosh fonema bo‘lib, ularni yuqorida sanab o‘tilgan belgilari bilan quyidagicha ko‘rsatish mumkin (2-jadval).

Boshqa sath birliklarida bo‘lgani kabi, fonemalarning asosiy belgilari korrelyativ va korrelyativ bo‘lmaganlarga ajraladi. Ziddiyatda turgan fonemaning birida bor, ammo ikkinchisida mavjud bo‘lmagan belgi – korrelyativ belgi deyiladi. Masalan, [b]~[p] zidlanishda jarangli-jarangsizlik bu fonemalar uchun korrelyativ belgidir. Ammo til oldi va portlovchilik belgisi har ikkala fonema uchun ham xos bo‘lganligi sababli korrelyativ bo‘lmagan belgi deyiladi. Shuningdek, [h] undoshida jarangsizlik belgisi mavjud. Ammo shu belgi asosida uni boshqa fonema bilan zid qo‘yib bo‘lmaydi. Chunki [p] fonemasining jarangli jufti – [b] fonemasi. [h] fonemasining esa jarangli jufti o‘zbek tili fonologik sistemasida mavjud emas.

O‘zbek tilidagi 8 ta fonema uchun “jarangli-jarangsizlik” korrelyativ belgi hisoblanadi: [b] ~ [p], [d] ~ [t], [k] ~ [g], [s] ~

[z], [j] ~ [ch], [j] ~ [sh], [g‘] ~ [x], [v] ~ [f].

“Jarangli-jarangsizlik” belgisi asosida korrelyativ munosabatga kirishmaydigan fonemalarning jarangli yoki jarangsiz jufti bo‘lmaydi. Masalan: [l], [m], [y], [x], [h], [n], [r], [ng].

Undosh fonemalar sistemasini jadvalda quyidagicha berish mumkin (16-jadval).

Fonemaning asosiy korrelyativ belgilari farqlovchi belgi hisoblanadi. Masalan, [s] fonemasining jarangsizlik, [z] fonemasining jaranglilik belgisi farqlovchi belgidir.

Undosh fonemada ham asosiy belgi farqlovchilik darajasida bo‘lmasligi mumkin. Masalan, [m] fonemasining jaranglilik belgisi farqlovchi belgi sanaladi. Chunki fonema xuddi shu belgisi asosida boshqa fonema bilan ziddiyatli juftlik hosil qila olmaydi.




Download 213,06 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   200




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish