Kirish, fonetik sath, leksik-semantik sath


Tarkibi Mavhum sistema



Download 213,06 Kb.
bet40/200
Sana26.06.2021
Hajmi213,06 Kb.
#102320
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   200
Bog'liq
Kirish, fonetik sath, leksik-semantik sath

Tarkibi

Mavhum sistema

Muayyan sistema

[a↔o↔u↔o‘↔i↔e]

[ko‘rdim]

Element

a, o, u, o‘, i, e

k-o‘-r-d-i-m

Munosabat

o‘xshashlik va zidlanish

farqlanish va

bog‘lanish


Bu sistemalarning o‘ziga xos xususiyatlari:



Mavhum sistema

Muayyan sistema

[a, o, u, o‘, i, e]

[ko‘rdim]

Nomoddiy

Moddiy

Ongda

Ongdan tashqarida

Elementlari gomogen, ya’ni

bir xil (faqat unli)



Elementlari geterogen, ya’ni har

xil (unli va undosh)






Elementlari orasida o‘xshashlik va zidlik munosabati mavjud

Elementlari orasida bog‘lanish munosabati mavjud

Yana badiiy sistema sanaladigan [ruboiy] abstrakt sistemasini uning nusxasi bo‘lgan “G‘urbatda g‘arib...” muayyan sistemasi bilan ham qiyoslab ko‘rish foydadan xoli emas:
Bu sistemalarning tarkibi quyidagicha:

Tarkibi

Mavhum sistema

Muayyan sistema

[ruboiy]

“G‘urbatda g‘arib...”

Element

1)vazn (hazaj bahri)

1)hazaj bahri axram




2)qofiya (a-a-b-a yoki

shajarasi




a-a-a-a)

2)a-a-b-a




3)hajm: (to‘rtlik)

3)to‘rtlik




4)g‘oya: (falsafiy,

4)erk




axloqiy, ta’limiy)




Munosabat

Bog‘lanish

Bog‘lanish

Farqlar asosida sistemalarning o‘ziga xos xususiyatlari kelib chiqadi:



Mavhum sistema

Muayyan sistema

[ruboiy]

“G‘urbatda g‘arib...”

Nomoddiy

Moddiy

Ongda

Ongdan tashqarida

Elementlari geterogen (har xil)

Elementlari geterogen (har xil)

Elementlari orasida bog‘lanish

munosabati mavjud



Elementlari orasida bog‘lanish

munosabati mavjud



Ko‘rilganidek, ayrim mavhum sistemalarning borliqda nusxasi bo‘lsa (masalan, kitob leksemasining nusxasi kitob so‘zi, ruboiy sistemasining nusxasi muayyan bir ruboiy), boshqasi nusxasiz bo‘ladi (masalan, kelishik sistemasi, adabiy turlar sistemasi). Aniqrog‘i, nutqda kitob so‘zi mavjud, lekin oltita kelishik yaxlitligidagi nutq hodisasi, adabiy turlar sistemasining nusxasi bo‘lgan badiiy hodisa yo‘q. Nusxali mavhum sistemani prototipli

sistema, nusxasiz sistemani prototipsiz sistema sistemasi) deyish ham mumkin.



Tilda assosiativ munosabat. Sistemadosh (bir sistemaga mansub) lisoniy birliklar bir-birini eslatib turadi. Shu boisdan ular jamiyat a’zolari ongida bir tizimga birlashgan holda yashaydi. Masalan, [a] fonemasi [o] fonemasini, [u] fonemasi [o‘] fonemasini, [i] fonemasi [e] fonemasini eslatadi. Umuman olganda, bir unli boshqa unlini eslatadi. Bu ushbu unlilarning bir sistemaga kirishi tufayli sodir bo‘ladi. Bu fikr undosh fonеmalarga ham taalluqli. Lekin [a] fonemasi dabdurustdan [q] yoki [h] fonemasini eslatmaydi. Chunki ular ikki sistema – unlilar va undoshlar sistemasiga kiradi. Unlilar bir-birini unlilar sistemasida, undoshlar esa undoshlar sistemasida eslata oladi. Hatto [u] fonemasining [a] fonemasini eslatishi o‘z sistemadoshi bilan birgalikda amalga oshiriladi. Masalan, [a], [o] fonemalari ichki, mikrosistema hosil qilib, birgalikda boshqa fonema juftliklarini eslatadi. Bir-birini eslatib turish assosiativ munosabat deyiladi.

Eslatish ikki tomonlama bo‘lishi ham mumkin. Masalan, [yuz] leksemasi, bir tomondan [bet], [chehra], [jamol], [oraz] kabi birliklarni, ikkinchi tomondan, [burun], [ko‘z], [quloq], [qosh], [lab] leksemalarini eslatadi va bunda u ikki sistemaning a’zosi ekanligini namoyon qiladi.

Bir-birini eslatuvchi birliklar umumiy, o‘xshash belgi- xususiyatga ega bo‘ladi. Ana shu o‘xshashlik va umumiylik ularni birlashtiruvchi, bir sistemada “ushlab turuvchi” belgilari sanaladi. Masalan, unlilar “sof ovozga egalik” umumiy belgisi ostida birlashadi. Ammo ular farqli belgiga ham ega bo‘lishi shart. Masalan, bu sistemada [a] “lablanmaganlik”, [o] “lablanganlik” farqlovchi belgisiga ega, “kenglik” belgisi esa ularni birlashtiradi.


Download 213,06 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   200




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish