Kirish, fonetik sath, leksik-semantik sath

§. Leksema va so‘z Tayanch tushunchalar

leksik-semantik sath, leksikologiya, morfema, leksema

O‘zlashtiriladigan tushunchalar

leksema, so‘z
Leksema talqiniga doir. Leksema (gr. Lexis – so‘z, ifoda) terminini qo‘llash 1918-yilda rus tilshunosi A.M.Peshkovskiy

tomonidan taklif etilgan. Ilk marta N.N.Durnovoning “Grammatik lug‘at”iga kiritilgan. Leksema termini so‘zlarni grammatik xususiyatlardan xoli idrok etish uchun tanlangan. Shu boisdan kitob, kitobni, kitobga birliklari grammatik shakllangan uchta so‘z, lekin ular zamirida bitta leksema yotadi. Tilshunoslikda bu talqinga V.V.Vinogradov, A.I.Smirnitskiy, A.A.Zaliznyak katta hissa qo‘shishgan. Amerika tilshunosligida bu termin 1938-yilda B.Uorf, 1963-yilda J.Layonz tomonidan qo‘llangan. Ular tomonidan leksema terminini qo‘llashda so‘zlarning lison va nutqdagi o‘rniga e’tibor qaratilmaydi. Masalan, U.Vaynrayx (1966) lug‘atda qamrab olinuvchi har qanday ifodani, hatto idiomalarni ham leksema sifatida qaraydi. Fransuz tilshunosligida leksemani mustaqil ma’no ifodalovchilar sifatida olib, morfemaga qarama-qarshi mohiyatli birlik sifatida tushunish ham mavjud (A.Martine, 1963). O‘zbek tilshunosligida lison va nutqning izchil farqlanishi natijasida leksemaga mustaqil leksik ma’no, qisman faqat grammatik ma’no (masalan, yordamchi so‘zlar) anglatishi mumkin bo‘lgan til hodisasi sifatida qarash ommalashgan.