Kirish, fonetik sath, leksik-semantik sath

Mustaqil o‘zlashtirish uchun

O‘zbek substansial tilshunosligi tamoyillari

Har bir ilmiy yo‘nalish, maktab o‘ziga xos tamoyillarga ega bo‘ladi va shu jihati bilan boshqa yo‘nalishlardan farqlanadi. O‘zbek substansial tilshunosligi ham ana shunday o‘ziga xos qonuniyat va tamoyillarga ega.

Substansiallik tamoyili. Bunga ko‘ra, lisoniy birlik nutqda voqelantiruvchi barcha ma’no va vazifalarini o‘zida mujassamlashtirgan, yashirgan deb olinadi. Nutqda hech bir narsa yaratilmaydi, balki lisoniy birlikdagi imkoniyat faqat yuzaga chiqariladi, xolos. Shuning uchun tilshunoslik oldida lisoniy birlik voqelanishidagi nutqiy alohidaliklarni umumiy lisoniy ma’noga birlashtirish va lisoniy imkoniyat sifatida ongda va lisoniy tizimda mavjud bo‘lgan bu ma’noni nutqda muayyan ko‘rinishlarda voqelantirish yo‘llarini o‘rganish vazifasi turadi.

Ichki ziddiyatlik tamoyili. Lisoniy birlikning umumiy lisoniy ma’nosi ontologik ziddiyatli, qarama-qarshilikli – turli tabiatli tomonlarning birlashishidan iborat bo‘lgan dialektik butunlik. U hamisha serqirra.

Ko‘p qatorlilik tamoyili. Lisoniy birlik ontologik ziddiyatli tabiati asosida boshqa lisoniy birliklar bilan bir necha oppozitiv qatorga (munosabatlarga) – har bir qirrasi bilan alohida-alohida siralarga – paradigmalarga kiradi. Shuning uchun uning umumiy lisoniy ma’nosi bir necha oppozitiv siralardagi (paradigmalardagi) farqlanuvchi belgilarining yig‘indisi, mohiyatiga ega bo‘ladi.

Oraliq uchinchining mutlaqligi tamoyili. Lisoniy birliklardagi qarama-qarshi ma’no va vazifalar, paradigmalardagi bir-birini inkor etuvchi birliklar zid tomonlarni o‘z ontologik tabiatida birlashtiruvchi hodisa (birlik)da birlashadi va ikki qarama-qarshilik orasida birlashtiruvchi vosita – oraliq uchinchi

mavqeyida bo‘ladi. Tabiatan istalgan lisoniy birlik oraliq uchinchi mohiyatiga ega.