Kirish, fonetik sath, leksik-semantik sath

Muntazam (proporsional) ziddiyat. Muntazam (proporsional) ziddiyatda bir belgi juftlangan turli birliklar uchun ziddiyat ko‘rsatkichi bo‘lib xizmat qiladi. Masalan, “jins” belgisi ota-ona, aka-opa, singil-uka, tog‘a-xola lug‘aviy zidlanishlari uchun umumiy. Lekin ular bu belgini o‘z-o‘zicha “bo‘lib olishadi”. “jins” belgisini [aka] leksemasi “erkak”, [opa] leksemasi “ayol” ko‘rinishida xususiylashtiradi.

Darajali ziddiyat. Darajali ziddiyat a’zolari kamida uchta bo‘lib, ziddiyat belgisining o‘sib borishiga ko‘ra a’zolar qator hosil qiladi. Masalan, tilning ko‘tarilishiga ko‘ra unli fonemalar darajalanishi quyidagicha: [a] – [e] – [i] yoki [o] – [o‘] – [u]. Bunda belgi birinchi a’zoda kuchsiz, ikkinchi a’zoda o‘rtacha va keyingi a’zoda kuchli yoki aksincha bo‘lishi mumkin.

Darajali ziddiyat ham barcha sath birliklarida uchraydi. Masalan, leksikada [ninni] – [chaqaloq] – [go‘dak] – [bola]...,[turq] – [bashara] – [bet] – [yuz] – [chehra]..., morfologiyada harakat nomi – sifatdosh – ravishdosh (“fe’lni o‘zgalash darajasiga ko‘ra” belgisi asosida) kabi.

А’zolari miqdoriga ko‘ra ziddiyat ikki a’zoli (binar) va ko‘p a’zoli ziddiyatga bo‘linadi. Masalan, noto‘liq ziddiyat ikki a’zoli (binar), darajali ziddiyat esa ko‘p a’zoli (ternar) ziddiyatdir.

Lisoniy birliklar orasidagi ziddiyatlarni to‘g‘ri anglash va idrok etish ular mohiyatini aniq tushunish va talqin qilishning asosidir.