Kirish bob. Tuxum qo`yuvchi sut emizuvchilarning hayoti

Sut emizuvchilar tuzilishining umumiy obrazi
Gavda shakli – sut emizuvchilar gavda shakli nihoyatda xilma-xildir. Besh barmoqli to’rtta oyoqlarda baland ko’tarilib turadigan uzunchoq tana hammadan ham xarakterlidir, bunday gavdada o’rtacha kattalikdagi bosh, ajralib turuvchi bo’yin va dumlar mavjud bo’lib sudralib yuruvchilardan farq qiladi. Bir tomondan oldingi oyoqlari suzuvchi kurakka aylanib, keyingi oyoqlari yo’q bo’lib ketgan kitsimonlar mavjud.
Terisi – Sut emizuvchilarning terisi qalinligi, epidermis bilan korium orasida surichlar borligi, yumshoq teri osti klechatkasining bo’lishi, teri bezlarining ko’pligi va shoxdan, muguzdan hosil bo’lgan har xil tuzulmalar borligi bilan xarakterlanadi, bu tuzulmalarning eng muhimlari jun va uning shaklan o’zgargan qismlaridir.

• 
  shox tuzilmalari
  
• 
  junlari
  
• 
  mo’ynasi
  
• 
  tullash
  
• 
  yo bezlari
  
• 
  ter bezlari
  
• 
  hid bezlari
  

Sut bezlari – sut emizuvchilar uchun juda xarakterli bo’lgan sut bezlari shaklan o’zgargan set bezlaridir. Bir teshiklilardan tashqari hamma sut emizuvchilarda so’ska (emchak) bo’ladi. So’skalar soni bola tuishiga qarab 1 juftdan 14 juftgacha bo’ladi.
Umrtqa poonasi – sut emizuvchilar umrtqa poonasining eng xarakterli belgilaridan biri bo’yin umrtqasining ettita bo’lishidir. Bularning hammasida ko’krak qafasi mavjud. Bosh suyagi juda murakkab tuzilgan bo’lib qo’zalmas choklar orqali bir biriga birikkan.
Elka kamari – sut emizuvchilarning elka kamari, asosan faqat kurakdan iborat bo’ladi. Chunki o’mrov suyagi ko’pgina darrandalarda yo’qolib ketgan.
Chanoq kamari – sudralib yuruvchilarnikiga o’xshaydi.
Juft oyoqlar skeleti – ko’pchilik guruppalarda kam ixtisoslashgan bo’lib tipik besh barmoqli oyoq sxemasiga o’xshash tuzilgan.
Juft tuyoqlilarda I - barmoq yo’q bo’lib ketadi, II - hamda V - barmoq kichrayadi, ammo barobar uzunlikdagi III - va IV - barmoqlar nihoyatda taraqqiy etadi. Toq tuyoqlilarda uchinchi barmoqdan tashqari hamma barmoqlar kichrayadi. Kitlarda orqa oyoq yo’qolib ketadi. Ko’rshapalaklarda faqat oldingi bitta barmoq o’z tuzulishini saqlab qoladi, qolganlari esa juda ham uzayib, oralarida yupqa parda tortilgan.
Bosh miyasi – miya yarim sharlarining kuchli rivojlanganligi bilan xarakterlanadi. Nerv xo’jayralari bilan terv tolalaridan tashkil topgan miya po’stloining taraqqiy etishi tufayli, miya po’stloi oliy psixik faoliyatlar, bilan boliq bo’lgan markazlar, oliy sezuvchi (ko’ruv, eshituv hamda tuyu) va harakatlantiruvchi markazlar bor.