|
O’ZBEKISTONRESPUBLIKASI
NAVOIYKON-METALLURGIYAKOMBINATI
NAVOIY DAVLAT KONCHILIK INSTITUTI
ENERGO-MEXANIKA FAKUL’TETI
«MASHINASOZLIK TEXNOLOGIYASI» KAFEDRASI
«Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish asoslari»
o’quvfanidan
Laboratoriyamashg’ulotlari
Navoiy-2020
Tajriba ishi 1
O‘lchagich-o‘zgartkichlarini (datchiklarni) statik va dinamik xarakteristikalarining tadqiqoti.
Ishdan maqsad : avtomatik boshqarish datchiklarni ishlash prinsiplar va strukturasi bilan tanishish.
Kerak bo`ladigan material va moslamalar
Har xil datchiklar turi va datchiklarni xarakteri.
Har xil datchiklarni plakati
Datchiklarni ishonchliyligini tekshirish uchun tajriba stendi
Tajriba ishini bajarish uchun metodik qo`llanmalar.
Nazariy ma`lumot
Statik xarakteristika datchiklar uchun umumiy xaraktika xisoblanadi: inersionnas; dinamik; sezgirligi; xatolik; quvvati; momenti yoki kuchlanishi; manbadan talab qilinga keruvchi signal; chiquvchi kuchlanish va datchikni chiqishga qarshiligi.
Datchikning qaysidir umumiy xaraktiristikasini ko`rib chiqish.
Static xaraktiristika chiquvchi o`lchamni Y kiruvchi o`lchamdan farqini ko`rsatadi X, va h.k. u=f(x) ( X- datchika ta`sir ko`rsatadigan boshqariladigan , yoki nazorat qilinadigan parameter: Y- xosil bo`lgandagi olingan parameter).
Inertsialik quyidagicha xarakterlanadi chiquvchi Y o`lchamni keruvchi o`lchamga X nisbatan kechikishi . bu esa keruvchi o`lchamni Xni o`lchashda xatolikga olib keladi shunin uchun kerak bo`lmagan hisoblanadi.
Datchikni dinamik sezgirligi S yoki dinamik koeffitseyint Kdin datchikda ko`rsatiladi, qanchalik ko`p chiquvchini o`sib ketishi (u/du) shunchalik keruvchini o`sishiga olib keladi(x/dx):
Birlamchi o`zgartirgich sinflanishga ruxsat berilishi asosiy belgilar soniga keradi, bu esa harakat prinsipi va chiquvchi va keruvchi signal ko`rinishiga tegishli. (1.1 rasm)
Harakat prinsipiga qarab birlamchi o`tqazgichni ikkita guruhga bo`lish mumkun: parametrli yoki generatorliga.
Parametrli datchiklar noelektrik boshqariladigan yoki boshqariladigan o`lchamlarni elektrik zanjirga parametrga o`zgartirib beriladi (R, L, C). bu datchiklar elektr energiyani yordamchi energiya manbasidan oladi.
Parametric datchiklar aktiv qarshilik datchigi ( kontaktli, reostatli, potensiometrik, tenzodatchik, termorezistorli) va reaktiv qarshilik datchiklar bo`lish mumkun(in-duktiv, ).
Gneratorli datchik noelektrik nazorat qilinadigan yoki sozlanadigan parametrni EDS ga o`zgartirib beradi. Bunaqa datchiklarga boshqa bir energiya manbai kerak emas, o`larning uzlari EDS manbasi bo`lib hisoblanadi. Generatorli datchik termoelektrikli, peizoelektrik va taxometrik bo`ladi.
Parametrikli va generatorli datchiklar quyidagi umumiy talab quyiladi: chiquvchini Y keruvchiga X nisbatan uzluksiz va liniyali bo`lishi: yuqori dinamikli sezuvchanli: kichik enersionlik; o`lchovchi yoki sozlanayotgan parametrlarga datchikni ta`siri; ishlashdagi ishonchliylik; foydalinilayiotgan o`lchov asboblarni va elektra energiysi manbasini ishlatilishi; eng kam tannarxli; og`irligi va hajmini minimal bo`lishi.
Birlamchi Keruvchi signal o`zgaruvi buyicha quyidagi guruhga bo`linadi: harorat: bosim, seyraklashish, chiqim, daraja, narsani tarkibi va namligi, zachligi, tezligi, tezlashishi va boshqalar.
Birlamchi o`zgartiruvchini sinflanishi.Rasm. 1.1.
Birlamchi chiquvchi signalni o`zgarishi birqancha grupaga bo`linadi. Birinchi gruppada nazorat qilinayotgan kattalikni aktiv qarshilikni o`zgarishini aylantirishga olib keladi, boshqasi – o`zgarishda, sig`imi, uchinchisi- induktivlikni uzgarishi va boshqalar.
<< Davlat o`lchov asboblari sestimasi>> talabiga binoan birlamchi o`zgartiruvchi ishlab chiqarish korxonalarda texnalogik prosseslarni avtomitizatsiyalash uchun qo`llanilganda standart signal chiqarishi lozim. Shunday qilib birlamchi o`zgartiruvchida, chiquvchi signal bo`lib kuchlanish yoki elektr toki hizmat qiladi ular quyidagi kuchlanish tartibiga javob berishi shart: 0,1; 0.2; 0.5; 1; 5; 10; 20; V va tok kuchi 1; 2; 5; 10; 20; mA. Bunaqa unifikatsiyali o`zgartiruvchi, texnalogik jarayonlarni avtomatik sestimali EBM raqamli boshqarishda kerak bo`ladi.
Datchikni tanlashda o`rganilayotgan jarayonni hisobga olish kerak: davriylik va maksimal chostatani tasiri, atmosfera holati , moslamani titrashi va h.k.
Reostatli va potensialmetrichiskiy datchiklar. Reostatli va potensialli datchiklar burchakli va liniyali kuchishni elektr signalga o`zgartiradi.
Bu datchiklarni o`zgaruvchi qarshilikda bajarishda, quzg`aladigan kontakt kurilayotgan elementga o`lanadi . Odatda ular simli riostatda beriladi, nazorat qilinadigan va sozlanadiga parametrlar harakati buyicha polzun harakatlanadi.
Reostati va potensiometrik datchiklar konstruksiyasi karkasdan tuzilgan. Unga polzun va similar o`raglan, datchiklarni karkasi tekstolit, shishatekstolit, plasmassa va alyuminli qotishmadan tayyorlangan qoplovchi esa lak yoki oksidli plyonkadan foydalaniladi. Alyuminli qotishmadan tayyorlangan karkas boshqa karkaslarga nisbatan issiqbardosshroq bu esa o`zgartiruvchini zezgirligini oshishi va obmotkada tok zichligini oshishiga olib keladi. Karkas silindrik yokiq tekis plastinada tayyorlanadi shunday yana koliso va segment ko`rinishida bo`ladi.
Karkasga o`raladigan sim solishtirma o`girligi qarshiligi katta va temperaturaga qarshiligi koeffitsiyenti kichik bo`lishi kerak. Reostatli va potensiometrik datchiklar uchun konstantali , manganali, nixromovaya, , novakonstantali, similar sihlatiladi. Kam kontakt bosimli datchiklar uchun esa kumush , platina va oltin qotishmalaridan tayyorlanadi.
Reostatli va potensional datchiklar xarakteri pog`anali bo`ladi. Nazorat qiluvchi va sozlanadigan parametrni uzliksiz o`zgarishida po`ganali qarshilik uzgarishi bir vitkani qarshiligiga teng manoni beradi. Bu holat esa o`lchash xatoligiga olib keladi buni kamaytirish esa simning deametrini kamaytirish hisobiga kamaytiriladi.
Odatda simning deametri kichik bo`lganlari ishlatiladi ( 0.01 mm gacha bo`ladi). Datchiklarni yaratishda quyidagilarga etibor berish shart, nazorat qilinayotgan va sozlanayotgan parametrda datchikni vitkalarini ko`paytirissdir bus esa pog`anali xarakteristikasini va o`lchash hatoligini kamaytiradi.( qoida buyicha 100…200). Polzunka qismini kontaktlanadigan obmotka kumush yoki kumush va platina qotishmalaridan tayyorlanadi. Datchikda polzunka urniga shetka qo`llanishi mumkun, shotka bir nechta simlardan tashkil topgan bu simlar parallel o`lanadi.
Texnikada asosan potensiometrik datchiklar ishlatiladi, bu esa uzi bila reostatni taklif etadi. Sxema buyicha kuchlanishni bo`lish keritilgan. ( rasm. 1.2,a)
1.2-rasm birtagli potensial datchik.
a- yoqish sxemasi; B- xolostoy rejimda statik xarakteristikasi.
Potensiometrik datchikni Xolostoy rejimdagi chiquvchisining kuchlanishida nagruzka berilganda yoqilmagan bo`ladi, bu quyidagi formula buyicha aniqlanadi:patensiomtrik datchikni chiquvchi quvvat
I-tok, datchik buyicha oqadigan tok; Rx -datchikni berilgan qismi buyicha qarshilik; R- datchikni butun qarshiligi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
