|
Mavzu:
Bozor va uning tuzilishi
Reja:
Kirish
Asosiy qism
Bozorning zarurligi.
Bozor infratuzilmasi.
Bozor funktsiyalari.
Bozorning tarkibiy tuzilishi, bozor ko`lami.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati.
Kirish.
Butun insoniyat tarixining eng chuqur mexanizmi bu moddiy tovarlar ishlab chiqarishdir. Jamiyat faqat doimiy yangilanish va takrorlash orqali mavjud bo`lishi va rivojlanishi mumkin. Iqtisodiyot har qanday jamiyatning asosidir. Insoniyat har doim iqtisodiyotda yashagan va faqat shu asosda siyosat, din, fan, san`at mavjud bo`lishi mumkin edi.
Har qanday jamiyat uchta asosiy va o`zaro bog`liq iqtisodiy muammolarga duch keladi: nima ishlab chiqarish kerak? Qanday qilib ishlab chiqarish kerak? va kim uchun ishlab chiqarish kerak? Ushbu muammolarning yechimi jamiyatning moddiy ehtiyojlari cheklanmaganligi, boshqa tomondan esa iqtisodiy resurslar, ya`ni mahsulot ishlab chiqarish uchun mablag`lar cheklangan. Bunday sharoitda jamiyat resurslardan tejamli foydalanish bilan ehtiyojlarni to`laroq qondirishga harakat qiladi.
Iqtisodiyot nazariyasi - bu odamlarning iqtisodiy tovarlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, almashish va iste`mol qilish jarayonini muqobil maqsadlar va noyob resurslardan foydalanish imkoniyatlari sharoitida o`rganadigan fan. Shuning uchun eng ko`p yo`llarni qidirish samarali foydalanish nodir manbalar ya`ni eng past narxda maksimal natijalarga erishadigan dasturdir.
Iqtisodiy nazariyaning asosiy toifalaridan biri bu bozor. Bozor ko`p qirrali tushunchadir. Bozor iqtisodiyot nazariyasining ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste`mol kabi toifalari bilan chambarchas bog`liqdir. Ko`pincha "bozor" tushunchasi hamma bilganidek ishlatiladi va hech qanday izoh talab qilmaydi. Aslida, u bizning mamlakatimizda ham, chet elda ham juda ko`p turli xil talqinlarga ega.
O`zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan so`ng milliy iqtisodiyotimizda tub o`zgarishlar yuz bermoqda. Bozor iqtisodiyoti tizimiga bosqichma bosqich o`tishning “O`zbek modeli” ishlab chiqildi. Qisqa muddat ichida yurtimizda katta o`zgarishlar yuz berdi. Tadbirkorlarga keng imkoniyatlar yaratildi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida tadbirkorlikni qonuniy va samarali tashkil etish uchun tadbirkorlarimiz bozor tushinchasi uning maqsad vazifalari, bozor infratuzilmasi, bozor mexanizmi bilan to`liq tanishib chiqishlari talab etiladi. Quyidagi kurs ishida bozorning vujudga kelishi, kishilik jamiyati uchun bozorning muhimligi xaqida yoritiladi. Hozirgi zamon nazariyalarida bozor iqtisodiyoti, deganda iqtisodiy xatti-harakatlarning erkin, mustaqil ravishda yuz berishi va ularning bozor mexanizmi orqali bir-biriga bog`lanib muvofiqlashuvi tushuniladi. Bozor iqtisodiyoti g`oyat ko`p qirrali va murakkab iqtisodiyotdir. U erkin tovar-pul munosabatlariga asoslangan, iqtisodiy monopolizmni inkor etuvchi, sotsial mo`ljalga, aholini ijtimoiy muhofaza qilish yo`nalishiga ega bo`lgan va boshqarilib turiluvchi iqtisodiyotdir. Bozor iqtisodiyotida bozor aloqalari butun tizimni, uning hamma bosqichlarini: ishlab chiqarish, ayirboshlash, taqsimlash va iste`mol jarayonlarini hamda iqtisodiy munosabatlarining barcha sub`ektlarini qamrab oladi. Bozor iqtisodiyoti sub`ektlari tarkibiga tadbirkorlar ham, o`z mehnatini sotuvchilar ham, pirovard iste`molchilar ham, ssuda kapitali egalari ham kiradi.
Bozor iqtisodiyotini tartibga solish mexanizm asosan to`rtta tarkibiy qismdan iborat bo`ladi: narx, raqobat, talab va taklif.
Bozor iqtisodiyoti o`zini o`zi tartibga solish, kengaytish, to`yintirish kabi maqsadlarni o`z oldiga qo`yadi. Davlatning bozorga ta`sirini o`rganish va to`g`ri tashkil etish jamiyat uchun judayam muhim sanaladi. Iqtisodiyot nazariyasi tarixida davlatning iqtisodiyotdagi roli masalasi ilmiy asosda dastlab A.Smit tomonidan o`rganilgan va tegishli nazariy ta`limot berilgan. A.Smitning “Xalqlar boyligining tabiati va sabablarini tadqiq qilish haqida” nomli kitobida bozor usullari orqali iqtisodiyotning o`zini-o`zi tartibga solishning zarurligi ta`kidlab o`tilgan. A.Smitning fikricha, xususiy tovar ishlab chiqaruvchilar bozori davlat nazoratidan to`liq ozod bo`lishi zarur. Bu qoidaga amal qilinsa, iste`molchilar talabiga mos ravishda ishlab chiqarishni tashkil qilish imkoni vujudga keladi. Bunda bozor vositasida tartibga solish, har qanday chetdan aralashuvsiz ishlab chiqaruvchilarni butun jamiyat manfaatlari uchun harakat qilishga majbur qiladi. Shuningdek O`zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti Islom Karimov o`zining
“O`zbekiston-bozor munosabatlariga o`tishning o`ziga xos yo`li” nomli kitobida:
“Bozor iqtisodiyoti-umumbashariy hodisa bo`lib, jahon sivilizasiyasi rivojlanishi yo`lidagi muqarrar bosqichdir. Tartibli asosga qurilgan bozorgina hozir xalqning ijodiy va mehnat imkoniyatini ro`yobga chiqarishga, tekinxo`rlikni tugatishga, tashabbuskorlik va ishbilarmonlikni rivojlantirishga, manfaatdorlik va unutib yuborilgan xo`jayinlik tuyg`usini qayta tiklashga qodirdir”, deb ta`kidlab o`tgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
