Kirish 5 bob. Sath va sathni o’lchash qurilmalari haqida umumiy ma’lumotlar

O’lchov asboblarining klassifikatsiyasi.

O’lchanayotgan kattalikni o’lchov birliklari bilan bevosita va bilvosita takkoslash uchun mo’ljallangan kurilmalar - o‘lchov asboblari deyiladi.
Barcha o’lchov asboblari o’zining metrologik xususiyatlariga ko’ra ikki guruxga bo’linadi: namunaviy va ishchi asboblar.
Namunaviy o’lchov asboblari kuyidagilarga bo’linadi:

1. 
   etalon asboblar - o’lchov birligini metrologik aniqlikda saqlash va yaratishni yoki o’lchash texnikasini eng yukori aniqlikda o’lchashini ta’minlaydi.
   
2. 
   namunaviy asboblar - metrologik asboblarga nisbatan kichik bo’lgan chegaralangan, belgilangan aniqlikka ega bo’lib, barcha turdagi o’lchov asboblarini tekshirish va darajalash uchun xizmat qiladi. Namunaviy asboblar o’zining aniqligiga ko’ra 1 va 2 - darajali bo’ladi.
   

1.3 O’lchashning asosiy usullari.

O’lchov asboblarining tuzilishi, ish tartibi, xamda o’lchanayotgan kattalikning xarakteriga ko’ra o’lchashning turli xil usullari mavjud.
O’lchanayotgan kattalikning son kiymatlarini bevosita yoki bilvosita o’lchash bilan aniqlash mumkin.
To’g’ridan-to’g’ri o’lchash usuli - bunda to’g’ri keladigan birliklarda darajalangan asbob yordamida o’lchanayotgan kattalik, o’lchov birliklari bilan takkoslanadi, ya’ni o’lchanayotgan kattalikning izlanayotgan kiymatini bevosita tajriba yo’li bilan topiladi.
Bilvosita o’lchash usuli - bunda o’lchanishi kerak bo’lgan kattalikning aynan o’zi o’lchanmasdan, o’lchanayotgan kattalik bilan aniq matematik munosabatga boglangan boshka kattalik o’lchanadi.
Ishlab chiqarishni avtomatik nazorat qilishda to’g’ridan to’g’ri o’lchash xamda bilvosita o’lchash ko’prok amaliy o’rin egallaydi.
To’g’ridan-to’g’ri o’lchash uz navbatida eng ko’p tarkalgan kuyidagi usullarga bo’linadi:

1. 
   bevosita baxolash usuli - bunda o’lchanayotgan kattalik o’lchov asboblari yoki mer yordamida o’lchanadi. Bu usulda o’lchash ishlab chiqarishda keng tarkalgan.
   
2. 
   differensial usulda o’lchash - bunda izlanayotgan kattalik bilan ma’lum kattalik orasidagi fark o’lchov asbbi bilan o’lchanadi.
   
3. 
   nolga keltirish (kompensatsiyalash) usuli - bunda o’lchanayotgan kattalik ta’sirining effekti bilan ma’lum kattalik effekti takkoslanib, ularning o’zaro ta’siri nolga keltiriladi.
   

Nolga keltirish yoki kompensatsion usul - bevosita baxolash usuliga nisbatan aniqrok usul xisoblanadi.