Kirish 5 bob. Sath va sathni o’lchash qurilmalari haqida umumiy ma’lumotlar

Elektrik satx o’lchagichlar.

Elektrik satx o’lchagichlar (1.7.-rasm) orasida eng kup ishlatiladigan sigimli va omik (karshilikli) asboblardir. Ularda suyuklik satxi ning o’zgarishi kandaydir elektr signaliga uzgartiriladi.
Sigimli satx o’lchagichlarda sezgir element sifatida kondensatorli o’zgartgichlar qullanilib, moddaning satxi o’zgarishi bilan ularning sigimi o’zgaradi. Sigimli satx o’lchagichlarda kontrol qilinayotgan muxitning dielektriklik xususiyatlaridan foydalaniladi. Ular odatda silindrik o’zgartgich va ikqilamchi asboblardan iboratdir.
Elektrik satx o’lchagichlar orasida eng kup ishlatiladigan sigimli va omik (karshilikli) asboblardir. Ularda suyuklik satxi ning o’zgarishi kandaydir elektr signaliga uzgartiriladi.
Sigimli satx o’lchagichlarda sezgir element sifatida kondensatorli o’zgartgichlar kullanilib, moddaning satxi o’zgarishi bilan ularning sigimi o’zgaradi. Sigimli satx o’lchagichlarda kontrol kilinayotgan muxitning dielektriklik xususiyatlaridan foydalaniladi. Ular odatda silindrik o’zgartgich va ikkilamchi asboblardan iboratdir (1.7.-rasm).
Satxi o’lchanishi kerak bo’lgan suyuklik ko’yilgan idish 1 ga izolyasion material bilan koplangan elektrod 2 tushiriladi. Elektrod idish devorlari bilan birgalikda silindrik kondensatorni tashkil kilib, uning sigimi suyuklik satxi tebranishi bilan o’zgaradi. Sigimning kattaligi elektron blok 3 orkali o’lchanadi va o’lchash asbobi 4 ga uzatiladi. Satx o’zining ma’lum kiymatiga erishganda o’lchash asbobi signalizatsiya sxemasida releli elementdan yoki satxni o’lchash sxemalarida ko’rsatuvchi asbobni tashkil kiladi.
Elektrik sigim, odatda rezonans va kuprik sxemalarida o’lchanadi. Rezonans usulida o’lchanayotgan sigim induktivlik konturiga pa rallel ulanadi va rezonans konto’rini xosil kiladi. Rezonans konturi o’zgartgichning sigimidagi ta’minlovchi chastota rezonansiga rostlanadi. Uzgartgichning sigimi o’zgarishi natijasida uning chastotasi o’zgaradi va rezonans bo’ziladi. Bu usul kupchilik sigimili satx signalizatorlarida ishlatiladi.

1.7.- rasm. Sigimli satx o’lchagichlarning silindrik o’zgartgichi.

2.