Kirish. 1 Maruza Boyitish jarayonlarida texnika xavfsizligi qoidalari. Reja: Boyitish jarayonida umumiy xavfsizlik talablari

Muxitning qovushqoqligi – deb xarakatlanayotgan suyuqlik qatlamlarini o‘zaro ichki ishqalanish kuchiga aytiladi.

Nyuton qonuniga asosan, nisbatan xar-xil tezlik bilan xarakatlanayotgan suyuqlik qatlamlarining bir-biriga ko‘rsatayotgan ta’siri (ishqalanish) kuchi ularning nisbiy tezligiga, tegib turgan qirqim yuzasiga to‘g‘ri mutanosib va suyuqlikning tabiatiga bog‘liq bo‘lib, bosimga bog‘liq bo‘lmaydi, ya’ni

T= S μ du/ dh (15)

Bu erda, T – ichki ishqalanish kuchi; S – tegib turgan qatlamlar yuzasi; μ - qovushqoqlik koeffitsenti; du - qatlamlar tezliklarining farqi; dh - qatlamlar markazlari oralig‘idagi masofa; du/dh – tezlik gradienti

Qovushqoqlik faqat xarakatlanayotgan suyuqliklardagina mavjud. Tinch turgan muxitda qovushqoqlik bo‘lmaydi. SHuning uchun xam μ – ni dinamik qovushqoqlik koeffitsenti deyiladi. Uning o‘lchov birligi SGS sistemasiga puaz-din s/sm². Si sistemasida Pa.s. bilan o‘lchanadi. O‘lchov birliklari nisbati 1P = 0,1 Pa.s. ga teng. jadvalda bir nechta qovushqoqlikning dinamik koeffitsentlari keltirilgan.

Gidravlikada ko‘pincha qovushqoqlikni «Kinematik koeffitsenti» degan atama ko‘llaniladi va u muhit qovushqoqligi dinamik koeffitsentini muhit zichligi nisbatiga teng,

γ = μ/∆, m²/s

Tabiatda Nyuton qonuniga bo‘ysunmaydigan muhitlar bo‘ladi. Bunga suspenziya (loyqa) deb ataluvchi, kalloid eritmalar, emulsiyalar kiradi. Bunday muxit xarakatsiz turganda xam qovushqoqlikka ega. Kolloid eritmalar va emulsiyalarda o‘ta mayda qattiq zarrachalar bir-biri bilan tortishish kuchiga, ma’lum qurilishiga (strukturaga) ega bo‘lib eritmada muallaq xolda teng tarqalgan bo‘ladi. Ammo vaqt o‘tishi bilan qattiq zarrachalar asta-sekin bir-biri bilan qo‘shilishib pastga qarab cho‘ka boshlashadi. Muxitni yuqori qismi tinib boradi, pastki qismi quyuqlashadi va muhit balandligi bo‘yicha zichligi o‘zgarib boradi.

3 – jadval. Muhit qovushqoqligining dinamik koeffitsentlari

Muxit	Xarorat ^0S	μ Pa.s.
Havo Suv Kerosin Neft (engil) Neft (og‘ir) Surkash moyi Glitserin	20 20 18 18 18 20 20	0,00002 0,00101 0,0025 0,025 0,14 0,172 0,87

Suspenziyaning qatlam bo‘yicha berilgan zichligini saqlab turish qobiliyatiga suspenziyani barqarorligi deb ataladi. Suspenziyaning barqarorligini oshirish uchun unga tuproq, juda mayda zarrachali oqirlatgichlar, yoki suyuq shisha, oltingugurt alyuminatlar (0,001-0,5%) qo‘shiladi.