Kiriish Xarid togrisida qaror qabul qilish

Xariddan keyingi harakatlar
Birinchi omil – boshqa odamlarning xaridga nisbatan munosa-
batlari. Boshqa odam fikrining salmoqliligi, birinchidan, iste’molchi 
tomonidan tanlangan markaga nisbatan uning salbiy munosabatining 
jadalligiga, ikkinchidan, potensial sotib oluvchining boshqalarning 
ishonchini qozonishiga. Ikkinchi omil – xaridorining fikrini o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan, avvaldan ko‘zda tutilmagan vaziyatlar. Tasavvur qiling, bizning potensial xaridorimiz ishidan ajralib qoldi yoki boshqa yirik xarid qilishiga to‘g‘ri kelib qoldi yoxud unga sotuvchi yoqmadi. Shuning uchun xaridorning afzal ko‘rishi yoki niyatiga ko‘pincha ishonavermaslik kerak. Xaridor istagining o‘zgarishiga xarid haqidagi niyatini keyinga qoldirishiga u anglab yetgan risk (xavf, tavakkalchilik) ko‘proq ta’sir etadi. Risk miqdoriga quyidagilar kiradi: 
- xarid uchun talab qilinadigan pul miqdori 
- variantlar bahosi
- tovar sotib olish niyati 
- boshqa odamlar munosabati 
- oldindan ko‘zda tutilmagan holatlar omillari 
- xarid haqida qaror 
Xaridorning tovarning xususiyatlariga nisbatan gumonlariga va 
individning ishonganlik darajasiga ta’sir etadi. Xarid bilan bog‘liq 
risklarni kamaytirish uchun iste’molchilar sotib olishni keyinga 
qoldiradi, shu bilan birga ishlab chiqaruvchi mamlakat va beriladigan 
kafolatlarga tayanib, yangi axborotlar yig‘adi. Marketologlar 
xaridorlarning xarid bilan kuzatiladigan muammolar haqidagi fikrlarni 
yig‘ish omillarini e’tiborga olishlari va iste’molchini ular tomonidan 
anglashiladigan xatarni kamaytiruvchi axborotlar bilan avvalroq 
tanishtirishlari lozim. 
Xariddan keyingi reaksiya. Tovar sotib olgach, iste’molchi 
qoniqish yoki qoniqmaslik tuyg‘usini his qiladi. Xaridor tovarni sotib 
olgan paytdan ishlab chiqaruvchining ishi tugamaydi: u sotishdan 
keyingi paytda ham davom etadi. Marketolog iste’molchining qilgan 
xarididan qoniqqanlik darajasini, uning tovar sotib olingandan keyingi 
reaksiyasini va mahsulotning keyingi taqdirini o‘rganishi kerak. 
Xariddan qoniqish. Iste’molchining xarididan qoniqqan yoki 
qoniqmaganini qanday aniqlash mumkin? Xariddan qoniqish 
iste’molchining kutgani va tovar xarakteristikasining real tarzda mos 
kelishi sifatida belgilanadi. Agar xarid dastlabki kutilganiga mos 
kelmasa, foydalanuvchi uni yoqtirmaydi, agar xaridorning ishonchi 
oqlansa, u qoniqish his qiladi. Agar tovarga berilgan xarakteristika 
iste’molchining kutganidan ham yaxshi (yuqori darajada) chiqsa, unda 
iste’molchi qoyil qolish tuyg‘usini his qiladi. Xaridorning takror xarid 
haqidagi qarori va uning do‘stlari va tanishlariga ushbu tovarni maqtab, sotib olishi, unga undashi ushbu tovardan qanoatlanganlik darajasidan kelib chiqadi. Iste’molchining kutishi sotuvchi va do‘stlaridan olgan ma’lumotlari asosida shakllanadi. Kutilgani va tovar xarakteristikasi orasidagi mos kelmaslik qancha ko‘p bo‘lsa, iste’molchining noroziligi shuncha kuchli 
bo‘ladi. Xaridor xarid qilgan narsasidan qoniqishi uchun ishlab 
chiqaruvchining reklamasi tovarning real xarakteristikasini ishonchli aks ettirmog‘i zarur. Ayrim sotuvchilar iste’molchi xarididan kafolatli 
qoniqish hosil qilishi uchun qandaydir darajada ularni pasaytiradilar 
ham. Xariddan keyingi harakatlar. Iste’molchining qoniqqani yoki 
yoqtirmaganini uning keyingi harakatlari belgilaydi. Agar u xarididan 
qanoatlansa, ko‘p hollarda uning ishonchini oqlagan tovardan yana sotib oladi. Tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, Toyota kompaniyasi avtomobillarini sotib oluvchilarning 75 % o‘z xaridlaridan ko‘ngli to‘lgan va ma’lum vaqtdan keyin yana shu kompaniyaning yangi markadagi avtomobillarini sotib olmoqchi bo‘lishgan. «Chevrolet» avtomobilini sotib olganlarning 35% xaridlaridan juda ham qanoatlanishgan va bu markaga sodiq qolishlarini aytishgan. Bu borada ishlab chiqaruvchilar «Qanoatlangan xaridor- bizning eng yaxshi reklamamizdir» - deyishadi. Xarididan qoniqmagan iste’molchi tovardan foydalanishdan bosh tortishi, uni do‘konga qaytarib berishi yoki markaning qiymatini tasdiqlaydigan ma’lumotlarni qidira boshlashi mumkin. Balki u ishlab chiqaruvchi kompaniya nomiga reklamasini yuborar yoki “huquqim buzildi”, deb hisoblasa, yuristdan maslahat olishi yoki boshqa muassasalarga murojaat qilishi ham mumkin. Oxir – oqibat u kelgusida 
ushbu markadan sotib olishdan bosh tortadi va uning salbiy 
tomonlaridan do‘stlari, tanishlarini ham xabardor qiladi. 
Ishlab chiqaruvchilar iste’molchining xaridi borasida yuzaga 
keladigan salbiy oqibatlarini minimumga keltirishlari zarur bo‘ladi. 
Keyingi vaqtlarda ishlab chiqaruvchilar sotuvdan keyingi kommuni-
katsiyalar amaliyotini kengaytirish oqibatida iste’molchilar tomonidan 
xaridlarini do‘konga qaytarishlari va buyurtmalarini bekor qilish 
holatlari qisqardi. Jumladan, kompyuter kompaniyalari quyidagi 
imkoniyatlarga ega: 
- Yangi xaridorga ajoyib xaridlari bilan tabriklab, xat yuborish; 
- Foydalanuvchilarning o‘z mahsulotlarini maqtagan reklamalarni 
chiqarish; ShKni mukammallashtirish maqsadida takliflar olish uchun 
iste’molchilar bilan so‘rovlar o‘tkazish; 
- har qanday xaridor uchun tushunarli bo‘lgan foydalanuvchilar 
uchun ko‘rsatmalar tuzish; 
- ShK egalariga kompyuter texnikasi sohasidagi yangiliklar 
yoritilgan maqolalari bo‘lgan maxsus ixtisoslashgan jurnallar yuborish; 
- Foydalanuvchilarning shikoyatlari aniq ko‘lamiga qaratilgan 
bo‘lsa, yo‘naltirish tizimini yo‘lga qo‘yish. 
Xaridning keyingi taqdiri. Ishlab chiqaruvchi xarid qilgan shaxs 
uning tovaridan qanday foydalanayapti, degan savollarga ham javob 
topa olishi kerak. Agar tovar tokchada chang bosib yotgan bo‘lsa, 
demak, sotib olgan odam undan qanoatlanmagan, u haqidagi fikrlari 
salbiy. Agar yoqmagan tovar sotib yuborilgan yoki foydaliroq tovarga 
almashtirilgan bo‘lsa, ishlab chiqaruvchilarning yangi tovar ishlab 
chiqarish hajmi pasayadi. Bundan tashqari yetkazib beruvchi kompaniya xaridorlar bilan mahsulotni qo‘llashning yangi vositalarini topsa, u bundan yutadi. 
Xaridor qachondir sotib olgan tovaridan butunlay voz kechishi, 
ishlab chiqaruvchi esa o‘z mahsulotidan nimaiki (chiqindi) qolgan 
bo‘lsa, atrof-muhitga zarar yetkazmasligi uchun harakat qilishi kerak 
bo‘ladi (bankalar, shishalar va pamperslar bilan bo‘lgan hodisadagi 
kabi). Ekologiya va chiqindilarni zararsizlantirish muammolarining 
o‘sib borishi xaridorlarning atirlarning chiroyli shishachalarini tashlab 
yuborish borasidagi anglashmovchiliklari Fransiya Rochas kompaniya-
sining parfyumeriya tarmog‘ida yangi g‘oyaga undadi. 1994–yilda 
Rochas hajmi 30, 50 va 100 ml. bo‘lgan va tugasa mos keluvchi 
do‘kondan yana to‘ldirib olish imkonini beruvchi flakonlarda yangi 
«parvoz suvi» ni taqdim etdi.