Кино ва телевидениеда монтаж

32-rasm. 
 
Natijada  bu  vaziyatda  3-tasvirga  olish  nuqtasi  noto‘g‘ri 
ekanligi  ayon  bo‘ladi.  U  Aliev  va  Begalievalar  o‘rtasiga 
chizilgan  II-II  munosabat  chizig‘ining  orqa  tomoniga,  tepa 
qismiga  o‘tib  ketgan.  Qolgan  1,2  va  4-  tasvirga  olish  nuqtalari 
esa II-II munosabat chizig‘ining pastki qismida joylashgan.  
O‘rinli  savol  tug‘iladi:  ho‘sh  3-tasvirga  olish  nuqtasi 
aslida  qaerda  bo‘lishi  lozim  edi  va  umuman,  kameralarni 
qanday 
nuqtalarga 
joylashtirsak 
tomoshabinga 
muayyan 
makonda,  joyda  yoki  xonada  ro‘y
 
berayotgan  voqeani  huddi 
hayotdagi kabi to‘g‘ri yetkazib bera olamiz? 
Umid  qilamizki,  siz  o‘quvchi  va  talabalar,  kitobxonlar 
endi  biror  tasvirga  olish  nuqtasidan  turib  tasvirga  olingan  kadr 
ekranda  qanday  ko‘rinishda  bo‘lishini  to‘g‘ri  chamalay  olasiz 
va  tasavvur  qila  olasiz.  Buning  uchun  sizda  kerakli  darajada 
bilim  hosil  bo‘ldi.  O‘ylaymizki,  tasvirga  olish  maydoni 
chizmasiga  qarab  turib  tasvirga  olish  nuqtalari  “Makonda 
mo‘ljal  olish  bo‘yicha  montaj”  talablariga  mos  holda 
tanlanganligi yoki noto‘g‘riligini bemalol ayta olasiz.  
Albatta,  32-rasmda  keltirilgan  holatda  tasvirga  olishni 
istalgan nuqtadan amalga oshirishimiz mumkin. Biroq, faqat bir 
hudud  ichidan.  Bundan  tashqari  chizmada  shtrixli  chiziqlar 
bilan bo‘yalgan joylardan ham tasvirga olish mumkin emas. 33-
rasmda bu yaqqol tushunarli qilib ko‘rsatilgan. 

---

68
 
 
 
33-rasm. 
 
Montajning  bu  tamoyilini  yaxshi  bilib  olgan  rejissyor  2-
tamoyil  bo‘yicha  xatolikka  yo‘l  qo‘yishdan  qo‘rqmasa  ham 
bo‘ladi.  Bu  tamoyilni  yaxshi  bilish  reportajlar,  xronikal 
kadrlarni ko‘p tasvirga oluvchi rejissyorlar va operatorlar uchun 
juda muhim. Sababi, reportajlarni tasvirga olish paytida juda tez 
ishlashga  to‘g‘ri  keladi va ba’zan  munosabat chizig‘ini xayolan 
chizib  o‘tirishga  vaqt  bo‘lmaydi.  Bundan  bir  necha  yillar  avval 
bu  kabi  xatoliklar  televidenieda  va  hususiy  filmlarda  ko‘p 
uchrab  turar  edi.  Umuman  olganda  bugun  ham  bu  xatoliklar 
ba’zan  uchrab  turadi.  Shuning  uchun  ham  montajning 
“Makondja  mo‘ljal  olish  bo‘yicha  montaj”  tamoyilini  juda 
yaxshi bilishimiz kerak.  
Ming  afsus  bo‘lsinki,  bugungi  kunda  ham  vaqti-vaqti 
bilan  “Makonda  mo‘ljal  olish  bo‘yicha  montaj”  tamoyil 
qoidalarini  buzib  tasvirga  olingan  kadrlar  turli  telekanallarda 
ko‘rinib  qolyapti.  Hatto,  o‘zlarini  professional  deb  ataydigan 
mutaxassislar  ham  bu  xatoga  ba’zan  yo‘l  qo‘yadilar.  Bunaqa 
xatoliklarga 
yo‘l 
qo‘ymaslik 
uchun, 
operatorlar 
va 
rejissyorlarga  ishlash  oson  bo‘lishi  uchun,  televidenieda 
ko‘rsatuv  ishtirokchilarini  kamera  oldiga  “yoyib  yuborish” 
usulidan  foydalana  boshlashdi.  Studiyaga  kelgan  mehmonlarni 

---

69
 
 
deyarli bir chiziq bo‘ylab joylashtirishdi. Ularning eng o‘rtasida 
o‘tirgan  suhandon  esa  boshini  hali  o‘ngga,  hali  chapga 
qarataverib  charchaydi.  Bu  suhbatlarning  mizanssenasi  juda 
notabiiy,  beo‘xshov  bo‘lib  chiqadi,  (34-rasm),  lekin  ishlashga 
qulay...!  
Albatta,  bundan  boshqa  yana  bir  xatosiz  variant  ham 
mavjud:  kamerani  bir  nuqtaga  qo‘yib  ana  shu  nuqtadan  barcha 
suhbatni  tasvirga  olaverish  ham  mumkin.  Biroq  bu  endi  g‘irt 
kaltafaxmlik  bo‘ladi.  Ba’zan,  televizion  ko‘rsatuvlarni  tasvirga 
olish  paytida  chalasavodlarcha  o‘z  «rejissyorlik»  fikrini 
o‘tkazishga  harakat  qiladigan  rejissyorlar  uchun  montajga  oid 
bilimlarni berishga zarurat mana shu sababdan yuzaga kelgan.