Кино ва телевидениеда монтаж

o‘zaro munosabatda bo‘layotgan ikki ob’ektni 
tasvirga olishda, munosabat chizig‘ini kesib o‘tish lozim bo‘lib 
qolganda bu o‘tish bevosita tomoshabin ko‘z oldida ro‘y berishi 
lozim
15
. 
Munosabat chizig‘ini kesib o‘tishning yana bir usuli bor va 
bu usul kameraning emas, balki endi aktyorlarning kadrda 
harakatlanishlariga asoslanadi. (29-rasm). Tamoyil qoidasiga 
binoan munosabat chizig‘i bevosita ikkita suxbatdosh ob’ektning 
o‘rtasiga tasavvurda chiziladi. Demak, aktyorlar harakatlansalar 
ular bilan birga munosabat chizig‘i ham
ko‘chib yuradi.
Bundan shuni xulosa qilish mumkinki, kamera munosabat 
chizig‘ining boshqa tomonida bo‘lib qolishi uchun mana shu 
munosabat chizig‘ini surishning o‘zigina kifoya bo‘larkan. Bu 
fikrimizni yaqqol ko‘rib ishonch hosil qilishingiz uchun 29-
rasmni ko‘rishimiz mumkin.
 
29-rasm. 
Bu variantimizda kameramiz o‘z joyidan jilmadi. Bu safar 
aktyorlar mizantsenadagi o‘z o‘rinlarini o‘zgartirdilar, va eng 
asosiysi, bu holat ham bevosita tomoshabinlarning ko‘z o‘ngida 
15
Walter Murch. In the blink of an eye. 1995. ISBN -13 978-1879505230, 89-b.

---

58
ro‘y berdi. Janob Aliev epizod boshida kadrning chap tomonida 
turgan bo‘lsa, tasvirga olish davomida u o‘z rolini ijro etar ekan 
asta yurib kadrning chap tomoniga o‘tdi. Bu bilan u Begalieva 
xonimga va kameraga nisbatan o‘z joylashishini o‘zgartirdi. 
Modomiki, Aliev Begalieva xonim bilan suhbatda, ya’ni 
munosabatda bo‘layotgan ekan Aliev harakatlangan paytda 
ularning o‘rtasidagi munosabat chizig‘i ham yangi holatga 
ko‘chdi. Natijada biz, kamera bilan munosabat chizig‘ining 
boshqa tomoniga hech qanday harakatsiz o‘tib qoldik. Endi biz 
avval tasvirga olishimiz mumkin bo‘lmagan 14-tasvirga olish 
nuqtasiga o‘ta olamiz (30-rasm). 
Agar sahnada faqat ikki kishi ishtirok etayotgan bo‘lsa unda 
kadrlarni “Makonda mo‘ljal olish bo‘yicha montaj” qoidalariga 
asosan tasvirga olish uncha katta muammo tug‘dirmaydi. Biroq, 
ishtirokchilar soni ortib borishi bilan montaj qoidalariga 
bo‘ysingan holda ishlash, makonda to‘g‘ri mo‘ljal olish ham 
qiyinlashib boraveradi. 
30-rasm. 
Tasavvur qilaylik, endi ikki emas uchta inson o‘zaro suhbat 
olib borishmoqda. Tasvirga olish maydoninining 31-rasmda 
keltirilgan chizmasiga diqqat qaratamiz
. 
Keling, taxlil qilib 
ko‘ramiz, chizmada keltirilgan qaysi tasvirga olish nuqtalari 
to‘g‘ri 
tanlanganu, 
qaysilari 
noto‘g‘ri 
tanlangan 
va 
tomoshabinlarni chalg‘itib yuboradi.
Suhbat chog‘ida kim kimga qarab o‘tiribdi? E’tibor 
qarating: kameralarning barchasi Begalieva xonim va janob 
Solievlarning o‘rtalaridan o‘tgan munosabat chizig‘ining qat’iy 

---

59
bir tomonida joylashgan. Nima deb o‘ylaysiz, kameralarning bu 
tartibda o‘rnatilgani to‘g‘rimi? Aliev va Begalieva xonimlarning 
suhbatiga Soliev ham aralashdi. Agar tasvirga olish nuqtalariga 
bundan avvalgi ikki kishilik misoldagidek qarasak hammasi 
to‘g‘ridek. Biroq, keling kameralarda olingan tasvirlarni 
raskadrovkalarga ko‘chirib ularni ko‘rib chiqamiz (31-rasm).
 
31-rasm. 
 
1-kadr. U shunday tasvirga olinganki, u kadr makonida 
joylashgan qahramonlar va ob’ektlar haqida umumiy tasavvur 
beradi.
2-kadr. Montajning makonda mo‘ljal olish bo‘yicha 2-
tamoyili qoidalariga mos ravishda tasvirga olingan. Begalieva 
xonim janob Alievga qarab turibdi. To‘g‘ri! 
3-kadr. Bu holat 1-kadrdagi holatga tamomila teskari. Janob 
Aliev o‘ngga emas balki chapga qarab qolibdi. Bu hato!
4-kadr. U 1-kadrdagi holatga to‘g‘ri keladi: Janob Soliev 
Janob Aliev va Begalieva xonimlarning suhbatini kuzatib turibdi. 

---

60
Bu misoldagi sahnani televideniedagi biror ko‘rsatuvning 
tasvirga olish jarayoni deb hisoblashimiz ham mumkin. Janob 
Aliev – teleboshlovchi, u studiyaga taklif etigan mehmonlar – 
Begalieva va Solievlar bilan suhbat qurmoqda. Aliev birinchi 
bo‘lib Begalieva xonimga savol bilan murojaat qildi va ularning 
suhbatlari juda qizib ketdi. Bu paytda janob Soliev o‘z navbatini 
kutib qizg‘in suhbatni chetdan tinglab turibdi.
Begalieva xonimning nigohi uning so‘zarini katta qiziqish 
bilan tinglayotgan teleboshlovchi Alievga qaratilgan.
Bu joydagi xatolik juda tez ko‘zga tashlanadi, barcha o‘zaro 
munosabatda bo‘layotgan ishtirokchilar o‘rtasiga punktir chiziq 
bilan belgilangan va rim raqamlari bilan raqamlangan munosabat 
chiziqlari tortiladi (32-rasm). 
Natijada bu vaziyatda 3-tasvirga olish nuqtasi noto‘g‘ri 
ekanligi ayon bo‘ladi. U Aliev va Begalievalar o‘rtasiga chizilgan 
II-II munosabat chizig‘ining orqa tomoniga, tepa qismiga o‘tib 
ketgan. Qolgan 1,2 va 4- tasvirga olish nuqtalari esa II-II 
munosabat chizig‘ining pastki qismida joylashgan.