Kimyoviy texhnologiyal

1-misol. Rostlash organi uchun o`tkazish xususiyatini suyuqlik qovushqoqligini hisobga olgan holda rostlash organini shartli o`tish diametrini tanlash.

Berilgan:

Rostlovchi modda-80 markali mazut.

Maksimal hajmiy sarf-

Maksimal sarfda bosimlar farqi- .

Rostlash organidan oldingi temperatura-.

Solishtirma og’irlik-

Kinematik qovushqoqlik 50⁰ uchun

Echilishi.

Maksimal hisobiy o`tkazish xususiyatini aniqlash zapas koeffitsienti hisob olib (7) formula yordamida aniqlaymiz.

2.1-jadval yordamida va aniqlaymiz bir o`rindiqli klapan uchun .

3. Reynol’ds sonini maksimum sarf uchun hisoblaymiz.

4. (16-rasm) dagi 2- grafik yordamida koeffitsient aniqlanadi.

5. Klapandan qovushqoqlik ta`siridagi o`tkazish xususiyatini (22) formula yordamida aniqlanadi.

6. Qayta 1-jadval yordamida qiymati bo`yicha , tanlaymiz.

7. YAngi tanlangan uchun aniqlanadi.

8.Grafik bo`yicha (16-rasm)

9. YAngi qiymatini aniqlaymiz.

oxirida bir o`rindiqli rostlovchi klapan va qiymatlar bilan qabul qilinadi.

Mustaqil ishlash uchun topshiriqlar

I variant	II variant	III variant
	12	15
	4	6
	50^0	50^0
	0,99	0,99
	5,9	5,9

2 – misol.

Rostlash organiga kavitatsiya ta`sirini hisobga olib, uni o`tkazish xususiyatini hisoblash va D_sh ni tanlash.
Berilgan.

Rostlovchi modda – suv.

Maksimum hajmiy sarf








Klapangacha absalyut bosim

suv bug’i 90⁰S. Absolyut bosim

(7) chi formula yordamida

1. , 1.2 hisobga olib

2. 1-Jadvaldan

3.Reynol’ds sonini aniqlaymiz

2000, bo`lgani uchun sarfga qovushqoqlikni ta`siri hisobga olinmaydi, aksincha kavitatsiya hisobga olinadi.

4.Klananning qarshilik koeffitsientini hisoblash.

5. Kavitatsiya koeffitsienti K_s 16- rasm grafigidan topamiz.

6. kavitatsiya hosil bo`ladigan bosimlar farqi hisoblanadi.

dastlabki tanlangan klapan kavitatsiya ta`sirida ishlaydi.

7. YAngi tanlaymiz,

grafikdan hisoblanadi.

r =1 bo`lganda.

8.

Tanlangan klapan to`g’ri tanlangan ekan.

Mustaqil ishlash uchun topshiriqlar

I variant	II variant	III variant
	130 m^3/sm	160
	14 kg/sm^2	17
		R1=19 kg/sm^2

7 jadval

Ijro etuvchi qurilma turi	SHartli o`tkazish xususiyati	Gidravlik qarshilik koeffitsientini patrubka ichidagi kritik tezlikka nisbati	Kavitatsiya soni	SHartli o`tish diametri	SHartli bosim	Detal materiali	Temperatura chegarasi	Ijro etuvchi qurilma
UKS PKS UKN PKN	0,1 0,16 0,25 0,4 0,63 1,0 1,6 2,5	204 79 32 496 200 79 238 98	250 90 40 700 240 90 280 110	6 15 25	64 va 160	UKS, PKS uchun uglerodli po`lat: UKN, PKN uchun po`lat X18H9	G’ilofli 350 ^0S gacha g’ilofsiz 200 ^0S gacha	Bir o`rindiqli; UKS, UKN-burchakli; PKS, PKN-o`tuvchi
KVP-s KVP-N	0,25 0,4 0,63 1,0 0,25 0,4 0,63	250 98 39 16 1270 497 200	300 110 42 17 1500 700 240	10		KVP-s uglerodli po`lat	200 ^0S gacha	Bir o`rindiqli; burchakli
KVP-s KVP-N	1,0 1,6 2,5 1,6 2,5 4,0 6,3	79 31 13 238 97,5 420 16	90 34 14 280 110	15 25	320 320	KVP-N X18N10T po`lat uchun KVP-s uglerodli po`lat KVP-N X18N10T po`lat uchun	200 ^0S gacha	Bir o`rindiqli; burchakli
UKP	0,4 0,63 1,0 1,6 2,5	497 200 79,2 97,8 40,1	700 240 90 110 16	15 20	10	Po`lat eI629 va eI943	60 ^0S gacha	Bir o`rindiqli; burchakli
MKCH	4,0 6,3 10,0	38,1 15,4 6,1	41 39 10	25	16	chugun	-10 dan +200 ^0S gacha	Ikki o`rindiqli
MKS MKRS MKBS MKN MKM MKRN MKRM	16 25 40 63 100 160 250 400	38,2 15,7 6,12 16,2 6,46 6,15 6,12 4,96	110 40 10 18 10 10 10 9	50 80 100 125 150	MKS, MKRS va MKBS uchun 64, MKBS uchun 40, MKN, MKM, MKRN va MKRM uchun 40	MKS, MKRS va MKBS uchun uglerodoi po`lat, MKN, MKRN uchun po`lat X18N9T MKM, MKRM uchun po`lat X17N13METL	MKS-30 dan +200 ^0S MKRS-200 dan +420 ^0S MKBS-30 dan +300 ^0S MKN, MKM-30 dan +200 ^0S MKRN, MKRM-200 dan +420 ^0S gacha	Ikki o`rindiqli
TA-4 TA-S TA-N TA-M TB-S TB-N TB-M	200 500 800 2000 3200 5000 8000 1000 12500 20000	3,9 3,16 3,9 3,16 3,9 3,9 3,16 3,76 3,36 3,9	- - - - - - - - - -	100 150 200 300 400 500 600 700 800 1000	25 10 6	TA-4 chugun, TA-S va TB-S uglerodli po`lat 25 L, TA-N va TB-N po`lat X18N9TL, TA-M va TB-M po`lat X17N13METL	TA uchun 10 dan 200 ^0S gacha, TB uchun 200 dan 420 ^0S gacha	Diskli

Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish fanidan
TARQATMA MATERIALLAR
Reja:

1. Avtomatik rostlash sistemalari.

2. Asosiy tushuncha va qoidalar.

3. Avtomatik rostlash sistemasining strukturasi.

4. Texnologik jarayonlarning avtomatlashtirilgan boshqarish sistemalari (TJABS), funksiyasi, strukturasi va turlari.

5. Boshqarish, kontrol va rostlash to’g’risida umumiy tushunchalar.

6. Ishlab chiqarish jarayoni va uni boshqarish davrlari.

7. Avtomatik boshqarish nazariyasining asosiy tushunchalari.

Respublikamizda iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda ishlab chiqarish unumdorligining tez va to’xtovsiz o’sishi asosiy hal qiluvchi o’rin egallaydi. Bunday o’sishning bosh omillaridan biri ishlab chiqarishni avtomatlashtirish hamda to’liq mexanizasiyalashtirish bo’lib, bu bugungi kunda davlatimiz iqtisodiy siyosatining asosiy yo’nalishidir.

To’liq mexanizasiyalashtirish va avtomatlashtirish deganda shunday ishlab chiqarish jarayoni tushuniladiki, unda barcha operasiyalar mashina va mexanizmlar yordamida bajarilib, ularni boshqarish esa, odamning bevosita ishtirokisiz ishlaydigan maxsus qurilmalar – avtomatlar zimmasiga yuklanadi.

Agar ishlab chiqarishni mexanizasiyalashtirish jismoniy mehnatni engillashtirsa, avtomatlashtirish esa ishchini mashina va mexanizmlarni boshqarishdan ozod qiladi. Shu bilan bir qatorda avtomatlashtirish bevosita mehnat unumdorligini va mahsulot sifatini, mehnat xavfsizligi va ishlab chiqarish madaniyatini oshishiga olib keladi. Ammo avtomatlashtirish vositalarining narxi, ularni sozlash va rostlash uchun sarflanadigan harajatlar ko’p hollarda deyarli yuqori bo’ladi. SHuning uchun ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish faqat iqtisodiy barqaror sharoitlarda hamda odamlarni og’ir va zaharli mehnatdan ozod qilish maqsadlarida qo’llanilishi kerak.

Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish bu barcha qo’l bilan bajariladigan ishlarni mexanizasiyalashtirish hisoblanib, shuningdek nazorat o’lchov asboblarini keng qo’llash demakdir.

Sanoatning barcha tarmoqlari ishlab chiqarish jarayonlarini nazorat o’lchov asboblari bilan ta’minlash, texnologik jarayonlarni borishi to’g’risida o’z vaqtida informasiya olishga, o’z vaqtida ularga o’zgartirishlar kiritish hamda olinadigan natijalarni yaxshilashga imkon yaratadi.

Ishlab chiqarish jarayonlarining ish unumdorligi va mahsulot sifatini oshirish yo’llaridan biri elektron hisoblash mashinalari, robot va komp’yuter texnikasi bilan jihozlangan ishlab chiqarishni avtomatlashtirishdir. Xalq xo’jaligining asosiy tarmoqlarida, jumladan oziq-ovqat hamda kimyo sanoatida alohida mashina, agregat mexanizmlarni avtomatlashtirishdan sex, texnologik bo’lim va zavodlarni to’liq avtomatlashtirishga o’tilayapti. Natijada texnologik jarayonlarning boshqarishni avtomatlashtirilgan sistemalari (TJABS), korxonalarning boshqarishni avtomatlashtirilgan sistemalari (KABS) hamda to’liq tarmoqlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan sistemalari (TTBAS) yaratilmoqda. Ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarishda odam qo’l mehnatini maxsus avtomatik qurilmalar ishi bilan almashtirish jarayoniga avtomatlashtirish deb ataladi.

Texnologik jarayonlarni avtomatik boshqarish sistemalari

Avtomatik rostlash sistemasining strukturasi

Har bir texnologik jarayon texnologik kattaliklar deb ataladigan o’zgaruvchan fizik va kimyoviy kattaliklar (bosim, temperatura, namlik, konsentratsiya va hokazolar) bilan xarakterlanadi. Quyidagi sxema bo’yicha avtomatik rostlash sistemasi elementlarini ko’rib o’tamiz.



16-rasm. Avtomatik rostlash sistemasining bir konturli berk funsional sxemasi.

Qiymatini stabillash yoki bir tekisda o’zgarishini ta’minlash zarur bo’lgan kattalikka rostlanuvchi kattalik deb ataladi. Rostlanuvchi kattalikning qiymatini stabillash yoki ma’lum qonun bo’yicha o’zgarishini ta’minlaydigan asbob avtomatik rostlagich deb ataladi. Rostlanuvchi kattalikning ayni paytda o’lchangan qiymati rostlanuvchi kattalikning hozirgi qiymati Xx deyiladi.

Rostlanuvchi kattalikninig texnologik reglament bo’yicha ayni vaqtda doimiy saqlanishi shart bo’lgan qiymati rostlanuvchi kattalikning berilgan qiymati Xb deyiladi. Texnologik reglament rostlanuvchi kattalikning hozirgi va berilgan qiymatlarini vaqtning xar bir onida teng bo’lishini talab qiladi.

X=Xb – Xx rostlanayotgan kattalikning berilgan qiymatdan chetga chiqishi yoki xato deb ataladi. Amalda ko’pincha xom ashyoning sarfi va tarkibi, apparatlardagi temperatura, bosim va boshqa turli kattaliklarning o’zgarishi kuzatiladi. Texnologik jarayonning maqsadga muvofiq ravishda, oqib o’tishiga teskari ta’sir ko’rsatuvchi hamda sistemalardagi moddiy va energetik balansni buzuvchi o’zgaruvchilar g’alayonlanuvchi ta’sirlar deb ataladi.

Har bir boshqarish sistemasida kirish va chiqish kattaliklari bo’ladi. Kirish kattaliklarga xom ashyoning boshlang’ich holatini xarakterlovchi o’zgaruvchi hamda vaqt o’tishi bilan o’zgaradigan uskuna kattaliklari, texnologik jarayonning oqib o’tishini aniqlovchi o’zgaruvchilar kiradi. Kirish kattaliklari rostlanadigan va rostlanmaydigan bo’lishi mumkin.

Chiqish kattaliklariga chiqariladigan mahsulot sifatini (kimyoviy tarkib, zichlik va boshqalar) xarakterlovchi ko’rsatkichlar, shuningdek, hisoblash yo’li bilan aniqlanadigan texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlar kiradi.

Moddiy va energetik balansga rioya qiladigan mashina yoki apparat rostlanuvchi ob’ekt deyiladi.

Texnologik jarayonlarning avtomatlashtirilgan boshqarish sistemalari

Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish ikki turdagi avtomatik sistemalarni rivojlanishi bilan bog’liq.

Birinchi turdagi sistemada agregat, texnologik maydon, sex yoki butun ishlab chiqarish jarayoni avtomatlashtiriladi.

Ikkinchi turdagi avtomatlashtirish sistemasi esa tashkiliy-iqtisodiy jarayonlar yoki ishlab chiqarish birlashmalari hamda tarmoqlari respublika miqyosidagi jarayonlarni boshqarish bilan bog’liq.

Birinchi tur avtomatlashtirish sistemalari TJ ABSlari yaratilgandan so’ng lokal avtomatlashtirish sistemalari deb yuritila boshladi.

Texnologik jarayonlarni lokal avtomatik boshqarish sistemasiga quyidagilar kiradi: kontrol, rostlash, stabillash, programmali boshqarish, signallash, blokirovka, texnologik agregatlarni avariyadan himoyalash sistemalari.

Avtomatik boshqarish sistemalari quyidagi funksiyalarni bajaradi:

1. Bir chiziqli avtomatik rostlash;

2. Kaskadli va programmali rostlash;

3. Ko’p bog’liqli avtomatik rostlash;

4. Logik boshqarish (blokirovka);

5. Agregat texnologik maydon va boshqa podsistemalarni o’zaro bog’liq sistemalarni munosabatda ishlashini boshqarish;

6. Statik optimal boshqarish;

7. Dinamik optimal boshqarish;

8. Avtomatik programmali logik boshqarish;

9. Sistemaning algoritm va kattaliklarini o’zgartirish bilan avtomatik boshqarish;

TJ ABS funksiyasi, strukturasi va klassifikasiyasi.

TJ ABS informasion, boshqaruvchi va yordamchi funksiyalarga bo’linadi.

Texnologik boshqarish sistemasi - holati to’g’risidagi informasion to’plash, qayta ishlash va saqlash, hamda bu informasiyani operativ personalga yoki keyingi qayta ishlashga uzatish TJ ABSsini informatsion funksiyasi deb ataladi. (Masalan, operator chaqirig’i bo’yicha asosiy texnologik kattaliklarni o’lchash, qayd qilish,

ularni berilgan qiymatlardan o’zgarishini aniqlash, avariya holatlarini signallash).

TJ ABS boshqarish funksiyasi - bu TBO ga yo’naltirilgan boshqaruvchi ta’sirlarni ishlab chiqish va amalga oshirishdir. Bularga texnologik reglament bo’yicha jarayon kattaliklari qiymatini stabillash, jarayon rejimini programmali o’zgartirish, optimal boshqarish, signallash va boshqalar kiradi.

Sistema ichidagi masalalar yechimini ta’minlaydigan funksiyalarga TJ ABSni yordamchi funksiyasi deyiladi. (Masalan, berilgan algoritmni ta’minlash, texnik qurilmalar ishini tekshirish, informasiyalarni saqlash va hokazo).

Odamni avtomatlashtirishda qatnashishiga ko’ra, TJ ABS ning quyidagi turlari mavjud:

1. Qo’l bilan boshqarish rejimidagi ABS.

Qo’l bilan boshqariladigan TJ ABSda texnik va texnik-iqtisodiy ko’rsatgichlarning o’zgarishlari to’g’risida informasiyani texnik qurilmalar sistemasi to’plab, qayta ishlaydi. Boshqaruvchi ta’sirni esa odam ishlab chiqadi va amalga oshiradi.