Kimyoviy muvozanat. Muvozanat konstantasi. Le-shatelle prinsipi

KIMYOVIY MUVOZANAT. MUVOZANAT KONSTANTASI. LE-SHATELLE PRINSIPI.

Reaksiyaga kirishayotgan moddalarning to’liq reaksiya mahsulotlariga aylanishi yoki aylanmasligiga ko’ra reaksiyalar qaytar va qatmas reaksiyalarga bo’linadi.
Faqat bir yo’nalishda boradigan va reaksiyaga kirishayotgan boshlang’ich moddalar oxirgi mahsulotlarga to’liq aylanadigan reaksiyalar qaytmas reaksiyalar deyiladi. Quydagi hollarda kimyoviy reaksiylar qaytmas bo’ladi:

• Reaksiya mahsulotlari cho’kma yoki gaz holda reaksiya doirasidadan chiqib ketsa:

AgNO3 + NaCl → AgCl ↓ + NaNO3
K2CO3 + 2HCl → 2KCl + CO2 ↑ + H2O
2KMnO4 → K2MnO4 + MnO2 + O2 ↑

• Kam dissotsiyalanadigan (ionlanadigan) birikma, masalan, suv hosil bo’lsa:

2KOH + H2SO4 → K2SO4 + 2H2O

• Reaksiya davomida katta miqdorda issiqlik (energiya) ajralsa: (masalan, ko’pchilik yonish reaksiyalarida)

CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O + 890,5 kj/mol
Mg + ½ O2 → MgO + 602,5 kj/mol

Bir vaqtning o’zida bir-biriga teskari ikki yo’nalishda boradigan reaksiyalar qaytar reaksiyalar deyiladi.
Qaytar reaksiyalarning tenglamalarida chap va o’ng qismlari orasida qarama-qarshi tomonlarga yo’nalgan ikkita strelka (↔) qo’yiladi.
Masalan:
CO + Cl2 ↔ COCl2
NH3(g) + O2(g) ↔ NO(g) + H2O(g)
NH3(g) + O2(g) ↔ N2(g) + H2O(g)
CO2 + H2 ↔ CO + H2O
N2 + O2 ↔ 2NO
N2 + 3H2 ↔ 2NH3
HCl(g) + O2(g) ↔ Cl2(g) + H2O(g)

Kimyoviy jarayonda hosil bo`ladigan mahsulotlar konsentratsiyasi ma’lum miqdorga yetganda reaksiya tezligi kamaya borishi ma’lum miqdordagi mahsulotning boshlang'ich moddalarga aylanishiga bog`liq. Bunda o‘ng tomonga boradigan reaksiya tezligi bilan chap tomonga boradigan reaksiya tezligi orasida ma’lum munosabat kuzatiladi. Bu munosabat o'zgarmas bo'lganda sistema dinamik muvozanat holatiga o'tadi. Bunday muvozanatda qarama-qarshi tomon yo‘nalgan reaksiyalar tezliklari bir-biriga teng bo‘lib, vaqt birligida qancha mahsulot hosil bo`lsa, shuncha miqdorda u parchalanib, boshlang'ich moddalarga aylanadi. Bunday sistemalar uchun muhim xususiyatlar mavjud: