Kimyoning asosiy tushuncha va

KIMYONING ASOSIY TUSHUNCHA VA QONUNLARI
“Tabiiy fanlar” kafedrasi assistenti
Abdiraimova K.M.

• 
  REJA:
  

• 
  1. Kirish. Hozirgi kunda kimyoning ahamiyati
  
• 
  2. Atom - molekulyar ta’limot
  
• 
  3. Kimyoning asosiy stexiometrik qonunlari
  

KIRISH. HOZIRGI KUNDA KIMYONING AHAMIYATI
Kimyo tabiat xaqidagi fan bo‘lib, u boshqa tabiiy fanlar (fizika, biologiya, mineralogiya) kabi moddiy jismlar to‘g‘risida bizga atroflicha ma’lumot beradi, u jonli va jonsiz tabiatni tashkil etgan moddalarni, ularning xossalarini, tuzilishini, bir-biriga aylanishini, shular natijasida ro‘y beradigan o‘zgarishlarni va bu o‘zgarishlar orasidagi bog‘lanishlarni tekshiradi. Qisqa qilib aytganda, kimyo-moddalar va ularda bo‘ladigan o‘zgarishlar haqidagi fandir.

Grafit LiCo0₂ H₂0
ATOM - MOLEKULYAR TA’LIMOT


Atom - molekulyar ta’limotga ko’ra moddalar atom, molekula yoki ionlardan tashkil topgan.
Atom - molekulyar ta’limot kimyoning asosiy tushuncha va qonunlarini tushuntirishga imkon beradi. Bu ta’limot nuqtai nazaridan atomlarning har qaysi alohida turi kimyoviy element deb hisoblanadi.

MOLEKULA

MODDA
ATOM ION
ATOM - bu musbat zaryadlangan yadro va uning atrofida harakatlanuvchi manfiy zaryad- langan elektrondan tashkil topgan elektroneytral zarracha
MOLEKULA - bu berilgan moddaning kimyoviy xossalariga ega bo’lgan eng kichik zarrachasidir
KIMYOVIY ELEMENT - bu
yadrosining musbat zaryadi bir xil bo’lgan atomlarning muayyan turidir
ION - bu zaryadlangan zarracha bo’lib, 2 turga bo’linadi: musbat zaryadlangan zarracha ya’ni kation; manfiy zaryadlangan zarracha ya’ni anion
VALENTLIK - bu u yoki bu element atomining o’z atrofida boshqa bir necha atomni ushlab tura olish qobiliyatidir

MODDA

ODDIY MODDA

MURAKKAB MODDA

METALL


METALLMAS
ANORGANIK
ORGANIK

ODDIY MODDA

MURAK KAB MODDA

• 
  Bir xil element atomlaridan tashkil topgan moddalardir:
  

^O2 , ^O3 , ^N2 , ^H2 , ^O2 , ^C,
Fe, Ag, Cl_{2 ,} Pb, Cu, S,
Pt, Ni…..

• 
  Turli xil element atomlaridan tashkil topgan moddalar- dir: H₂O, HNO₃, N₂O₃, CO₂, NaOH,
  

NaCl…..

KIMYONING ASOSIY STEXIOMETRIK QONUNLARI
Kimyoning eng muhim qonunlaridan biri moddalar MASSASINI SAQLANISH QONUNIdir. Bu qonun dastlab Lomonosov va keyinchalik Lavuaz’e tomonidan ta’riflangan:
Kimyoviy reaksiyaga kirishayotgan moddalar massalarining yig‘indisi reaksiya natijasida hosil bo’lgan moddalar massalarining yig‘indisiga tengdir.
C + O₂ = CO₂
12 16*2 12+ (16*2)
44 44
TARKIBNING DOIMIYLIK QONUNI
Xar qanday toza modda qayerda va qanday usulda olinishidan qat’iy nazar o‘zgarmas sifat va miqdoriy tarkibga ega.
Fransuz olimi Djozef Prust xam barcha kimyoviy birikmalarda uni tashkil etuvchi elementlar miqdori o‘zgarmas ekanligini takidlagan. Ko‘pgina elementlar o‘zaro ta’sirlashish jarayonida bir necha xil birikma hosil qiladi. Masalan, suvning tarkibi 11,11 % (mass.) vodorod va 88,89 % (mass.) kisloroddan iborat. Qanday usulda olishimizdan qat’iy nazar mazkur tarkib o‘zgarmasdir:
1) 2H₂ + O₂ =2H₂O 2) NaOH + HCl = NaCl + H₂O 3)H₂CO₃ = CO₂ + H₂O
AVOGADRO QONUNI
Bir хil tеmpеrаturа vа bоsimdа turli gаzlаrning tеng hаjmlаridа mоlеkulаlаr sоni bir hil bo'lаdi.

KARRALI NISBATLAR QONUNI
Аgаr ikki elеmеnt o'zаrо birikib bir nеchа kimyoviy birikmа hоsil qilsа, bu birikmalarda bir elеmеntning bir оg'irlik qismiga to'g'ri kеlаdigаn ikkinchi elementning miqdоrlаri o'zаrо

kichik	va		butun	sоnlаr	nisbаtida
bo'lаdi.		N	va	O
N2O , 28:16	N2O3 , 28:48				N2O5 28:80
1 : 1	1:3				1:5

HAJMIY NISBATLAR QONUNI
Reaksiyaga kirishayotgan gazlarning xajmlari va reaksiya natijasida hosil bo’lgan gazsimon moddalarning hajmlari o’zaro kichik va butun sonlar nisbatida bo’ladi.
H₂ (g) + Cl₂ (g) =2HCl (g) 1 1 2
N₂ (g) + 3H₂ (g) = 2NH₃ (g) 1 3 2
EKVIVALENTLIK QONUNI
Elеmеntlаr bir - biri bilаn o'zlаrining ekvivаlеntlаrigа prо- pоrtsiоnаl miqdоrlаrdа birikаdi.
^m1/^m2 = ^E1/^E2
m_1, m₂ - mаssаlаri, E_{1 ,} E₂ – ekvivаlеntlаri
Elеmеntning bir оg'irlik qism H, 8 оg'irlik qism О bilаn birikа оlаdigаn yoki bo'lаrgа o'rin аlmаshinа оlаdigаn оg'irlik qismi uning ekvivаlеnti dеb аtаlаdi.
ODDIY VA MURAKKAB MODDALARNING EKVIVALENTINI TOPISH USULI

^𝑬(𝑨𝒍)
₌ ^𝑨𝒓(𝑨𝒍)
𝒗𝒂𝒍𝒆𝒏𝒕𝒍𝒊𝒌
₌ 𝟐𝟕
𝟑
= 𝟗 𝒈𝒓 − 𝒆𝒌𝒗𝒊𝒗𝒂𝒍𝒆𝒏𝒕

^𝑬(𝑨𝒍_𝟐𝑶_𝟑)
₌ ^𝑴𝒓(𝑨𝒍_𝟐𝑶_𝟑)
𝒗𝒂𝒍𝒆𝒏𝒕𝒍𝒊𝒌∙𝒊𝒏𝒅𝒆𝒌𝒔
₌ 𝟏𝟎𝟐
𝟔
= 𝟏𝟕 𝒈𝒓 − 𝒆𝒌𝒗𝒊𝒗𝒂𝒍𝒆𝒏𝒕

^𝑬(𝑪𝒂(𝑶𝑯)_𝟐)
₌ ^𝑴𝒓(𝑪𝒂(𝑶𝑯)_𝟐)
𝑶𝑯 𝒔𝒐𝒏𝒊
₌ 𝟕𝟒
𝟐
= 𝟑𝟕 𝒈𝒓 − 𝒆𝒌𝒗𝒊𝒗𝒂𝒍𝒆𝒏𝒕

^𝑬(𝑯_𝟐𝑺𝑶_𝟒)
₌ ^𝑴𝒓(𝑯_𝟐𝑺𝑶_𝟒)
𝒗𝒐𝒅𝒐𝒓𝒐𝒅 𝒔𝒐𝒏𝒊
₌ 𝟗𝟖
𝟐
= 𝟒𝟗 𝒈𝒓 − 𝒆𝒌𝒗𝒊𝒗𝒂𝒍𝒆𝒏𝒕

^𝑬(𝑨𝒍_𝟐(𝑺𝑶_𝟒)_𝟑)
₌ ^𝑴𝒓(𝑨𝒍_𝟐(𝑺𝑶_𝟒)_𝟑)
𝒗𝒂𝒍𝒆𝒏𝒕𝒍𝒊𝒌∙𝒊𝒏𝒅𝒆𝒌𝒔
₌ 𝟑𝟒𝟐
𝟔
= 𝟓𝟕 𝒈𝒓 − 𝒆𝒌𝒗𝒊𝒗𝒂𝒍𝒆𝒏𝒕

E’TIBORINGIZ UCHUN
RAXMAT!