Kimyodan boshlang’ich tushunchalar I – bob. Kirish

Almashinish reaksiyalari
Ikkita murakkab modda o’zaro ta’sirlashib, tarkibiy qismlarini almashtirishidan yangi 2ta murakkab modda hosil bo’lish jarayoniga almashinish reaksiyasi deyiladi:
AB + CD→AD + CB
Masalan:
1) Kislota va asoslarning o’zaro ta’siri ( neytrallanish reaksiyasi):
2NaOH + H₂SO₄→Na₂SO₄ + 2H₂O
!!! uyga vazifa: yuqoridagi reaksiyadagi NaOH ning o’rniga: Ca(OH)₂, Fe(OH)₂, Fe(OH)₃, KOH, Mg(OH)₂, Cr(OH)₃, Ni(OH)₂, Be(OH)₂, Al(OH)₃, Sr(OH)₂, Pb(OH)₂, Ba(OH)₂ larni; H₂SO₄ o’rniga esa :HCl, H₃PO₄, H₂SO₃, HClO₃, H₂S, H₃AsO₄, H₄P₂O₇, CH₃COOH, H₂Cr₂O₇, H₂C₂O₄, HBrO,H₂S₂O₈ larni qo’yib, yangi reaksiya tenglamalarini tuzish va ularni tenglashtirish.(jami:144 ta)

2) tuzlarning o’zaro ta’siri:

Na₂SO₄ + BaCl₂ →BaSO₄↓ + 2NaCl
!!! uyga vazifa: yuqoridagi reaksiyadagi Na₂SO4 ning o’rniga:Li, Ca, Fe(II),Fe(III), K, Mg, Cr(II),Cr(III), Ni(II), Be, Al, Sr, Cu(II), Mn(II),Sn(IV) sulatlarni; BaCl₂ o’rniga esa: Bariy nitrat, atsetat, bromid, perxloratlarni qo’yib, yangi reaksiya tenglamalarini tuzish va ularni tenglashtirish.(jami:60 ta)


Parchalanish(ajralish) reaksiyasi
Bitta murakkab moddaning parchalanishidan bir yoki bir nechta yangi oddiy va murakkab moddalar hosil bo’lish jarayoniga parchalanish reaksiyalari deyiladi:
AB → A + B
Masalan: CaCO₃→ ^t CaO + CO₂
!!!Quyuda ko’p ishlatilinadigan parchalanish reaksiyalari keltirilgan:
KClO₃→ ^MnO2 KCl + O₂↑ (bertole tuzining katalizator ishtirokida parchalanishi)
KClO₃→ ^{kat -siz} KCl + KClO₄ (bertole tuzining katalizatorsiz parchalanishi)
KMnO₄ →K₂MnO₄ + MnO₂ + O₂↑ (margansofkaning parchalanishi , eng toza kislorod olish)
HgO →Hg + O₂
Na(HCO₃)₂→Na₂CO₃ + CO₂ + H₂O (ichimlik sodasining parchalanishi natijasida kristal soda Na₂CO₃ ning hosil bo’lishi )
Cu(OH)_2 CuCO₃→CuO + CO₂ + H₂O (malaxitning parchalanishi)
CaCO_3 MgCO₃→CaO + MgO + CO₂ (dolomitning parchalanishi)
NH₄NO₃→N₂O + H₂O (hind selitrasining parchalanishi)
NH₄NO₂→N₂ + H₂O
Cu(NO₃)₂→CuO + NO₂ + O₂
AgNO₃→Ag + NO₂ + O₂ (lyapsning parchalanishi)
Sn(NO₃)₂→SnO₂ + NO₂
FeSO₄→Fe₂O₃ + SO₂ +O₂
2H₂O→2H₂+O₂ (reaksiya natijasida hosil bo’lgan gazlar aralashmasi 2H₂ + O₂) “qaldiroq gaz” deb nomlanadi)
HgCO₃→Hg + CO₂ + O₂
2H₂O₂ → 2H₂O + O₂ (vodorod peroksidning parchalanishi)

Kimyoviy reaksiya davomida issiqlik (energiya)ning yutilishi yoki ajralib chiqishiga qabar kimyoviy reaksiyalar 2 ta turga bo’linadi:

• 
  Ekzotemik
  
• 
  Endotermik
  

!!! Kimyoviy reaksiyadan ajralib chiqayotgan energiya kimyoviy energiyadir.
!!! Kimyoviy reaksiyadan ajraladigan yoki yutiladigan energiya miqdor reaksiyaning issiqlik miqdori(Q) deyiladi va kj (kilojoul) yoki kkal (kilokaloriya) da o’chladi.