|
3. Korxona mulki
Korxona mulki, bu – uning asosiy aylanma fondlari hamda kiymati korxonaning mustaqil balansida aks ettirilgan boshqa boyliklardir. Korxona mulki nizomga muvofiq unga tulik mulkdorlik va egalik qilish huquqi bilan tegishli bo’ladi. Ta'sischilarning pul va moddiy badallari, mahsulot sotish va xizmat ko’rsatish, shuningdek, xo’jalik faoliyatining boshqa turlari natijalari; bank va boshqa kreditorlar karzlari; byudjetdan kapital quyilma va dotatsiyalar, tashkilot va fuqarolarning begaraz va xomiylik badallari, qonun tomonidan takiklanmagan boshqalar korxona mulki manbasi bo’lib xizmat qiladi.
Korxona qonunchilikka muvofiq holda yer, suv, yer osti, urmon va boshqa tabiiy resurslarni kuriklash, tiklash va munosib ravishda foydalanish me'yorlari va talablariga uz faoliyatida amal qilish bo’yicha javobgarlikka ega.
Korxona ishlab chiqarishni kengaytirish va takomillashtirish mehnat jamoasini ijtimoiy rivojlantirish maqsadida kushimcha mablaglarni jalb qilish uchun qimmatli kogozlar chiqarish huquqiga ega.
Davlat korxona mulkiy huquqlarini himoya qilishni kafolatlaydi. Davlat tomonidan korxona asosiy va aylanma fondlari va boshqa boyliklarini faqat qonunda kursatilgan hollardagina tortib olinishi mumkin.
Korxonaning mulkiy huquqiga fuqarolar, yuridik shaxslar, davlat tashkilotlari tomonidan keltirilgan zarar sud qarori bilan qaytariladi.
Davlat mulk kumitasi va uning rahbarligida to’zilgan joylardagi mulk kumitalari korxona mulkini xususiylashtirish bo’yicha qaror qabul qiladi va bu jarayonni tartibga soladi.
4. Korxona xo’jalik mezanizmi, uni shakllantirish va rivojlantirish
Korxona xo’jalik mexanizmi - bu xo’jalik yuritishning tamoyil, usul va shakllari kulami bo’lib, ular yordamida ishlab chiqarish jarayoni va mehnat jamoasini boshqarish, mehnat jamoasini boshqarish munosabatlar tizimi bilan ishlab chiqarish asosiy vositalari o’rtasida aloqa va o’zaro ta'sir amalga oshiriladi. Bu murakkab tashkiliy – iqtisodiy tizim bo’lib, rejalashtirish xo’jalik hisobi, moddiy texnika ta'minoti, boshqarish tamoyillari va usullari, korxona qadrlar va ularning korxonaning boshqarishdagi katnashuvi, fan-texnika taraqqiyoti va mahsulot sifatini oshirish, mehnat faoliyatini ijtimoiy rivojlantirish, mehnatni va unga haq tulashni tashkil etish, kredit va hisob kitoblar, tabiatdan foydalanish va atrof-muhitni himoya qilish, hisob, hisobot, nazorat, korxonaning yuqori tashkilotlar va mahalliy hokimiyatlar bilan munosabatlar, tashqi iqtisodiy aloqalarni kamrab oladi. Mehnat jamoasi faoliyatini, uning ishlash usullari va yullarini baholash uchun mos me'yor va ko’rsatkichlar, korxona ishini tartibga solish esa huquqiy xujjatlar, standart, me'yorlar vositasida amalga oshiriladi.
Bozor iqtisodiyotiga utish sharoitida korxona xo’jalik mexanizmi barcha bo’ginlarning ishini yaxshilash bo’yicha tartiblar amalga oshirilmokda: korxona boshqaruvining butun tizimi puxtalashtirilmokda, xo’jalik faoliyati yakuniy natijalarga qaratilmokda, boshqarishning tashkiliy tartibi, tamoyil va usullari takomillashtirilmokda; mehnatni tashkil etish va haq tulashning ilmiy asoslari joriy etilmokda; korxona faoliyati me'yor va ko’rsatkichlari uzgarmokda; korxonini boshqarishda oshkoralik va demokratizm kengayishi, har bir ishlovchi daromadi uning qushgan hissasi va korxona faoliyati natijasi bilan aniqlanishi muvoffaqiyatli unumdor faoliyat uchun asos yaratmokda, qator iqtisodiy va tarbiyaviy masalalar hal etilmokda.
Korxonani texnikaviy jihatdan qayta jixozlash korxonani rivojlantirish, fan, texnika fondi, hamda bank kreditlari hisobidan amalga oshiriladi. Moddiy-texnikaviy ta'minotni belgilash uning samarali va barqaror ishlashi moddiy resrslardan samarali foydalanish zaruratidan kelib chiqadi. Korxona moddiy resurslarga bo’lgan extiyojini aniqlab ularni ulgurji bozoridan sotib oladi. U iste'molchilar, savdo va moddiy ta'minot korxonalariga xo’jalik shartnomasiga asosan mahsulot sotadi va xizmat ko’rsatadi, yoki uz savdo shaxobchalarida ularni sotishi mumkin. Korxona faoliyatini baholovchi muhim me'yor buyurtma va shartnomalarni uz vaqtida bajarishdir. Korxona talabni o’rganishi va reklamani amalga oshirishi lozim.
Ishlab chiqarish samaradorlikni oshirish, unda ishlovchilar xo’jalik va mehnat faoliyatini kuchaytirishning muhim omili bo’lgan faol ijtimoiy siyosat olib borish korxona faoliyatining muhim yunalishi bulmogi lozim. U, shuningdek, mehnatkashlar, ular oilasi, urush va mehnat fayriylarining mehnat va turmush sharoitini yaxshilash haqida gamxurlik qilishi lozim. Korxona jamoasi ijtimoiy extiyojlarini qondirish imkoniyatlari uning faoliyati natijalari, sof foyda bilan belgilanadi.
Korxona o’z ijtimoiy faoliyatini mahalliy tuman va shahar hokimiyatlari bilan hamkorlikda amalga oshiriladi.
Yangi xo’jalik mexanizmini shakllantirishni butun boshqaruv tizimini islox kilmay amalga oshirib bulmaydi. Bu isloxot faqat korxonalar iqtisodiy xayoti boshqaruvining markaziy bug’inlari tarkibi va vazifalar, iqtisodiy ta'sir va rag’batlantirishning tashqi ko’rinishini uzgartiribgina kolmay, balki iqtisodiy tizim munosabatlarini yangilashi ham lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
