Kimyo sanoati va ishlab chiqarilgan kimyoviy mahsulotlar mustaqilligimizning moddiy tehnikaviy bazasini yaratishda muhim o’rin tutadi

5.Texnologik ishlab chiqarish usulini tavsiflash va tanlash.
Ilk ishlab chiqarish korxonalari ishga tushirilganda agregatlarning ishlab chiqarishi quvvati ancha kichik bo’lgan.
Aholini keskin o’sib borishi natijasida, kichik quvvatga ega bo’lgan agregatlar o’rniga mukammallashgan yuqori quvvatga ega agregatlar tavsiya etildi. Bu agregatlarni ishlab chiqarish quvvati yuqori bo’lish bilan birga, qishloq xo’jaligini sifatli o’g’itlarga va kislotalarga bo’lgan talablarini to’la ta’minlay oldi. Nitrat kislota ishlab chiqarishda hozirgi kungacha ishlatib kelinayotgan unumdorlik quvvati yuqori bo’lgan AK – 72M agregatlari fikrimizga to’la misol bo’la oladi.
60 yillarga kelib 58 – 60 % li nitrat kislota ishlab chiqarish boshlandi va saoatga asta sekin ko’p miqdorda nitrat kislota ishlab chiqarish qurilmalari joriy qilina boshlandi. AK – 72 agregatining ishlab chiqarish qurilmalari eskirgandan so’ng AK – 72M modernizatsiya qilingan yangi zamonaviy texnologik darajadagi qurilmalar ishlab chiqariladi. AK – 72 va AK – 72M agregatlarida texnologik jihozlar bir xoil joylashgan bo’lishiga qaramay agregatlarning qurilma konstruktsiyasi va ishlash rejimi bir – biridan farq qiladi. AK – 72 agregatining modernizatsiyasi qurilmasining va umumiy sxemaning ishonchligini oshirish toxtab turishlar vaqtini kamaytirishini hamda nitroz gazlarini issiqligi utilizatsiyasini ko’tarilishi maqsadida amalga oshiriladi.
AK – 72M agregatida nitroz gazlarni Б. Н. Г. – 172 blokida 50^oC dan 760^oC gacha qizdirish orqali yuqori haroratli katalitik tozalsh sxemadan chiqarib boshlab ammiak bilan past haroratda selektiv tozalash , ГТТ – 12 mashina agregati ikkala tomoniga bug’ turbinalari o’rnatilishi orqali kamchiliklar bartaraf etilgan. Bunda quyidagicha yutuqlarga erishilgan:

• 
  ГТТ – 12 tarkibida ishga tushirish dvigateli (bug’ turbinasi);
  
• 
  Agregatni ishga tushirish soddalashgan;
  
• 
  Ishlash vaqtidagi mashinalar va texnologik apparatlar orasidagi bir – biriga bog’lanishi yo’q qilishgan, bunda texnologik rejim tebranishi va chiqindi gazlar tarkibidagi kislorod miqdorining tebranishi gaz turbinasiga kirishadi gaz haroratini bir qiymatda ushlab turishida xech qanday ta’sir ko’rsatmaydi;
  
• 
  Tarkibida defisit metall – palladiy tutgan АПК – 2 katalizatorni ishlatish bartaraf etilgan;
  
• 
  Tashlab yuborilayotgan chiqindi gazlar tarkibida uglerod oksidi va metall bo’lmaydi, lekin 0,01 % gacha ammiak qo’shiladi;
  
• 
  Tabiiy gaz sarfi 15% ga kamaytiriladi.
  

AK – 72M agregatida absorbsiyaning 10 dan 25 chi tarelkalarida ammiakni bug’latishdagi sovuqdan foydalanib, sovutish hisobga nitroz gazlarni chuqurroq absorbsiya qilinadi.
Ikkinchi ekonomoy o’rnatilishi va iste’mol suvi qizdirgichi yuzasini ko’paytirish hisobiga nitroz gazlari issiqlaiklaridan foydalanish darajasi oshirilgan, ichli iste’mol uchun bug’ sarfi kamaytirilgan, bir vaqtda agregatda suv bug’i ishlab chiqarishni miqdori ko’payadi. Bundan tashqari aylanma suv miqdori 30% gacha kamayadi. Umuman olganda umumiy energiya sarfi 15%ga kamayadi. Quyida AK – 72 agregatiga nisbatan AK – 72M agregatini texnologik rejim qiymatlarining o’zgargan miqdorlari keltirilgan.
Chiqindi gazlar tarkibi % (hajmiy)

• 
  NH₃ – 0,011
  
• 
  NO – 0,06
  
• 
  CO – yo’q
  

Suyultirilgan nitrat kislota ishlab chiqarishda asosiy usul ammiakni katalizator ishtirokida oksidlab azot oksidlarini suvga yuttirishdan iborat.
Hozirgi kunda 45 – 72 % gacha nitrat kislota ishlab chiqarishni asosan 3 xil usul bilan olib boriladi:

• 
  Hamma bosqichlar ya’ni ammiakni oksidlash va azot oksidlarini suvga yuttirish atmosfera bosimi ostida olib boriladi. Bu usulda energiya resurslari kam sarflanadi. Qurilmalarning tuzilishi sodda va ishlatish qulay. Bu ishlab chiqarishni kamchiligi shundaki, kapital harajatlar yuqori bo’ladi. Chunki ishlab chiqarilgan mahsulotni konsentartsiyasi 45 – 47 % ni tashkil qiladi. Bu esa ammoniy selitra ishlab chiqarishda uch bosqichli bug’latilishi qurilamalarini ishlatishga olib keladi.