Kimyo sanoati va ishlab chiqarilgan kimyoviy mahsulotlar mustaqilligimizning moddiy tehnikaviy bazasini yaratishda muhim o’rin tutadi

Jarayonning fizik – kimyoviy asoslari

Suyultirilgan nitrat kislotani ammiakdan olinadi va quyidagi bosqichlardan iborat:

1. 
   Ammiakni azot II oksidigacha oksidlash.
   

4NH₃ + 5O₂ = 4NO + 6H₂O + 904,8 kDJ.

2. 
   Azot (II) oksidini azot III oksidigacha oksidlash.
   

2NO + O₂ = 2NO₂ + 112,96kDj.

3. 
   Azot (IV) oksidini suvga absorbsiya qilish orqali nitrat kislota olish
   

3NO₂ + H₂O = 2HNO₃ + NO + 71,46 kDj
Ammiakni kontakt oksidlanishda asosiy reaksiya bilan boradi va boshqa jarayonlar ham borishi mumkin.
4NH₃ + 4O₂ = N₂O + 6H₂O + 1104,4
4NH₃ + 3O₂ = 2N₂ + 6H₂O + 1266,28
4NH₃ + 4NO= 5N₂ + 6H₂O + 1810,6
Bu reaksiyalarda jarayonga berilayotgandi birinchi sarflanishiga sabab bo’ladi. Reaksiyalar bo’yicha boradigan ammiakni oksidlanish reaksiyalari sanoat sharoitida to’liq unga boradi.
Ammiakni oksidlanish jarayonida boshqa reaksiyalarga qaraganda NO olish reaksiyasini birdan oshiradigan platina katalizatori ishlatiladi. Katoliz jarayoni 850^oC atrofida, yuqori bosimda esa 880^oC atrofida ushlab turiladi.
Ammiak oksidlanishi natijasida o’zida NO va boshqa azot oksidlari, kislorod, azot, suv bug’lari ketgan nitroz gazlari hosil bo’ladi. Nitrat kilota olish uchun esa NO ni NO₂ bo’yicha oksidlash kerak.
Le Shatele prinsipiga ko’ra bu jarayonning muvozanati bosim ortganda va harorat kamayishi bilan o’ngga siljiydi. Amaliy jihatdan NO₂ hosil bo’lishi 700^oC dan past haroratda esa muvozanat to’la o’nga siljiydi.
Azot (II) oksidi oksidlanganda NO₂ N₂O₄ (dimeri).
Demak, absorbsiya qilayotgan nitroza gaz tarkibida NO₂ va N₂O_4, O₂, N₂O, NO, N₂, suv bug’i bo’lishi mumkin.
Azot (IV) oksidi va uning dimerining absorbsiyalanishi quyidagicha sodir bo’ladi.
N₂O + H₂O = HNO₃
N₂O₄ + H₂O HNO₂ + HNO₃
bunda hosil bo’lgan nitrit kislota mustahkam emas va parchalanadi.
HNO₂ HNO₃ + 2NO + H₂O
Muvozanat nitrat kislotani hosil bo’lish tomonga siljishi uchun haroratni pasaytirish va bosimni oshirish kerak.