Kimyo masala yechish. 1- qism

Tuzlar deb – metal atomlari yoki (NH4⁺ ammoniy ioni ) va kislota qoldig’idan iborat bo’lgan murakkab moddalarga aytiladi.
Umimiy fo’rmulasi: M_nK_m Bu yerda: M- metall atomi, n-kislota qoldig’i valentligi,K-kislota qoldig’i,m- metall valetligi .

• 
  Tuzlar kislota vodorodining metall atomiga yoki asos gidroksidining kislota qoldig’iga almashinishidan hosil bo’ladi.
  
• 
  Tuzlar funksianal guruhli moddalardir
  
• 
  Tuzlar tarkibidagi metall atomi valentligi kislota qoldig’ining valentligiga son jihatdan teng bo’lsa (m=n) qo’yilmaydi.
  
• 
  Tuzlarda metall atomlari kislota qoldiqlari bilan to’g’ridan to’g’ri bog’ hosil qilgan holda birikadi.
  

Tuzlarning toifalanishi.

TUZLAR

O’rta tuzlar Asosli tuzlar Qo’sh tuz Aralash tuz Kompleks tuz
Nordon tuzlar
1) O’rta tuzlar – kislota tarkibidagi vodorod atomlarini metal atomlariga to’la almashinishidan hosil bo’lgan tuzlar. NaCl , K2SO4.
Nomlanishi: a) o’zgarmas valentli metallar uchun metal atomi nomi va kislota qoldig’i nomi qo’shib aytiladi
M: NaCl - natriy xlorid, MgSO4 - magniy sulfat, Al(NO3)3 - alyuminiy nitrat.
b) o’zgaruvchan valentli metallar uchun metal atomi nomi uning valentligi (rim raqamida qavs ichida) so’ng kislota qoldig’ i nomini aytib nomlanadi.
M; CuSO4– mis(II)-sulfatFeCl3– temir(III)-xlorid, Cr(NO3)3– xrom(III)-nitrat
2)Nordon tuzlar – kislota tarkibidagi vodorod atomlarini qisman metal atomlariga almashinishidan hosil bo’lgan tuzlar. M; NaHSO4 , Ca(HCO3)2, KHS
Nordon tuzlarni bir negizli kislotalar hosil qilmaydi.
Nomlanishi:
a) metal o’zgarmas valentli bo’lsa metal nomi va kislota qoldig’i o’rtasiga gidro yoki digidro qo’shimchalari qo’shib nomlanadi.
M; KHSO4– kaliy gidrosulfat , CaHPO4– kalsiy gidrofosfat ,NaH2PO4– natriy digidrofosfat
b) agar metal o’zgaruvchan valentli bo’lsa metal nomi valentligi rim raqamida qavs ichida va gidro yoki digidro qo’shimchalari keyin kislota qoldig’ini qo’shib nomlanadi.
M; Cu(HSO4)2– mis(II)-gidrosulfat, Cr(H2PO4)3– xrom(III)-digidrofosfat
3)Asosli tuzlar – tarkibida gidroksid guruh saqlagan tuzlar. M; Ca(OH)NO3, (Al(OH)2)2SO4
Asosli tuzlarni tarkibida bitta gidroksid guruh saqlagan asoslar hosil qilmaydi.
Nomlanishi
a) metal o’zgarmas valentli bo’lsa metal nomi va kislota qoldig’i o’rtasiga gidrokso yoki digidrokso qo’shimchalari qo’shib nomlanadi M; MgOHCl – magniy gidroksoxlorid, Ca(OH)NO3– kalsiy gidroksonitrat, (Al(OH)2)2SO4– alyuminiy digidroksosulfat,
b) agar metal o’zgaruvchan valentli bo’lsa metal nomi valentligi rim raqamida qavs ichida va gidrokso yoki digidrokso qo’shimchalari keyin kislota qoldig’ ini qo’shib nomlanadi.
M; Cu(OH)Br – mis(II)-gidroksobromid ,(Cr(OH)2)2CO3– xrom(III)-digidroksokarbonat,Fe(OH)Cl2– temir(III)-gidroksoxlorid
4)Qo’sh tuzlar – bir xil kislota qoldig’i hamda ikki xil metaldan iborat tuzlar.
M; K2SO4∙Al2(SO4)3, KCl∙NaCl
Nomlanishi: Bu tuzlarni nomlashda metallar birin ketin aytilib kislota qoldig’i nomi aytiladi.
M; K2SO4∙Al2(SO4)3– kaliy alyuminiy sulfat yoki achchiqtoshKCl∙NaCl – kaliy natriy xlorid yoki silvinit , CaCO3∙MgCO3– kalsiy magniy karbonat yoki dalamid

5)Aralash tuzlar – metal bir xil kislota qoldig’i xar xil bo’lgan tuzlar.
M; CaOCl2 yoki Cl – Ca –O- Cl.
6) Kompleks tuzlarning vakillari: K₃{Fe(CN)₆} – qizilqon tuzi, K₄{Fe(CN)₆} – sariqqon tuzi.
Tuzlarning olinishi
1. Metallarga metalmaslarning ta’siri
a)Na + S → Na2S b) K + Se → K2Se c) Na + Te → Na2Te d) Ca + Cl2 → CaCl2
2. Metallarga kislotalarning ta’siri
a)Fe + HCl → FeCl2 + H2 b)K + HCl → KCl + H2 c)Zn + HCl → ZnCl2 + H2
d)Ba + HCl → BaCl2 + H2