«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

Kovalent bog’lanishning kvant nazariyasi.
Biz endi bilamiz: kovalent bog’ qarama – qarshi spinli elektronlarning juftlashishi natijasida vujudga keladi. Kovalent bog’lanish hosil bo’lishida bog’ning energiyasi deb ataladigan energiya chiqadi.
H₂ molekulasining 2 ta antiparallel elektronli H atomidan hosil bo’lishini ko’rib chiqamiz: 0 nuqtada va p nuqtalarda vodorod atomlari bor deylik. Ularni bir – biriga yaqinlashtiraylik.

Bu ikkita atom bir – biriga yaqinlashgan sayin ularning tortilish energiyalari ortib boradi. E nuqtada bog’ning energiyasi maksimal (atomlar o’rtasidagi tortishish kuchi maksimal), molekula (H₂) esa minimal energiyaga ega bo’ladi. Atomlarni yana ham yaqinlashtirsak, endi itarilish kuchi ustun keladi va molekulaning energiyasi keskin oshadi (rasmga qarang). Demak, E da molekula hosl bo’ladi. bunda atomlar o’rtasidagi masofa r₀ ga teng.

Biz bilamizki, s elektronlarning buluti O shaklida. H atomlari ta’sirlashib bog’ hosil qilganda elektron bulutlar bir – birining ichiga kiradi ya’ni qoplaydi. Natijada 2 ta yadro o’rtasida elektron buluti zichligi oshadi. Elektron bulutlarning bir – birini qoplashi energiya chiqarish bilan boradi va bir vaqtning o’zida kovalent bog’ hosil bo’ladi.

H₂ molekulasi hosil bo’lishida elektron bulutlarning bir – birini qoplashi quyidagicha:

1. 
   molekula hosil qiluvchi (antiparallel spinli) atomlar o’rtasida elektron bulutlar zichligining taqsimlanishi;
   
2. 
   molekula hosil qilmaydigan (parallel spinli) atomlar o’rtasida elektron bulutlar zichligining taqsimlanishi.
   

Elektron bulutlar qancha bir – birini ko’p qoplasa bog’ shunchalik barqaror bo’ladi. Endi turli elektronlar bulutlarining qoplashlarini ko’rib chiqamiz:

Ana shu turli elektronlarning bulutlarini qoplashiga qarab (yoki qaysi elektron qaysi elektronning bulutini qoplashiga qarab) kovalent bog’lanishlarni 2 ga bo’ladilar.