«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

Vodorod
Vodorodning davriy sistemadagi o’rni. Vodorod-o’rni davriy sistemadagi haligacha aniq bo’lmagan yagona elementdir. Ba’zilar uni I-gruppaga, ba’zilar esa VII-gruppaga kiritishadi. Ba’zi jadvallarda uni har ikkala gruppaga ham qo’yishadi. Lekin bunda bittasi punktir chiziq bilan yozilgan bo’ladi.
Vodorodning I gruppaga, ya’ni ishqoriy metallar gruppasiga kiritish uchun quyidagi asoslar bor:
1. Tashqi elektron qavatining tuzilishi ishqoriy metallarning sirtqi elektron qavatlari tuzilishiga o’xshash.
Bu hol vodorod atomi va ishqoriy metallar spektrlarining o’xshash bo’lishiga sababdir.
2. Vodorodning ham ishqoriy metallarga o’xshab eng yuqori (+) valentligi 1 ga teng: H⁺, Li⁺, Na⁺ va h.k
3. Aktivlik qatorida o’zidan keyin turgan metall tuzlaridan shu metallni siqib chiqara oladi. Bilamizki, bu xususiyat metallarga xos.
Vodorodni I gruppaga kiritmaslik uchun ham quyidagi asoslar bor:
1. Vodorod elektron qavatining tuzilishining ishqoriy metallarnikiga o’xshashligi vodorodni I gruppaga kiritish uchun yetarli asos bo’la olmaydi. Agar elementlarning sirtqi elektron qavatlarining tuzilishiga qarab gruppalarga bo’linsa, masalan inert gaz geliyni qo’rqmasdan II gruppaga kiritish mumkin. Vaholanki bunday qilib bo’lmaydi.
2. Vodorodning eng yuqori (+) valentligi ishqoriy metallarnikiga o’xshash bo’lgani bilan (+1) uning ishqoriy metallardan, umuman metallardan farq qiladigan joyi ham bor. Masalan, H (–1) valentlik ham namoyon qiladi, misol Li⁺¹H^–1, NaH, NaBH₄, LiAlH₄. Ishqoriy metallar uchun esa bu xususiyat xos emas, ular hech qachon –1 valentlik namoyon qilmaydilar.
3. Vodorodning ionlanish energiyasi I gruppa metallariga nisbatan ancha yuqori. Masalan, Li – 5,4 ev; Cs – 3,8 ev; H – 13,6 ev.
4. Vodorod ioni – H⁺ ning radiusi ishqoriy metallarnikidan taqqoslab bo'lmaydigan darajada kichik. Ishqoriy metallarning ionlari radiuslari boshqa jami (+) ionlar o’rtasida juda katta ekanini aytib o’tamiz.